صفحهء ۱۲تا۲۲
پادشاهی هوشنگ چهل سال بود
جـــهـــانـــدار هـــوشـــنــــگ بــــا رای و داد :
بـــه جـــای نـــیـــا تـــاج بـــر ســـر نــــهــــاد
2 ) Jahândâr Hušang bâ râyo dâd :
be jâye niyâ tâj bar sar nahâd
بــگــشــت از ســرش چــرخ ســالــی چـــهـــل :
پـــر از هـــوش مــــغــــز و پــــر از رای دل
3 ) Begašt az saraš carx sâli cehel : por az huš maqzo por az rây del
چــو بــنــشــســـت بـــر جـــایـــگـــاه مـــهـــی :
چـنــیــن گــفــت بــر تــخــت شــاهــنــشــهــی
4 ) Co benšast bar jâygâhe mahi : conin goft bar taxte šâhanšahi
كــه بــر هــفــت كـــشـــور مـــنـــم پـــادشـــا :
جـــهـــانـــدار پـــیـــروز و فــــرمــــانــــروا
5 ) Ke bar haft kešvar manam pâdeša : jahândâre piruzo farmânravâ
بــــه فــــرمــــان یــــزدان پــــیــــروزگـــــر :
بــه داد ودهــش تــنـــگ بـــســـتـــم كـــمـــر
6 ) Be farmâne yazdâne piruzgar :
be dâdo daheš tang bastam kamar
وز آن پــس جــهــان یــكــســـر آبـــاد كـــرد :
هـــمـــه روی گـــیـــتـــی پـــر از داد كــــرد
7 ) Va az ân pas jahân yeksar âbâd kard
: hame ruye giti por az dâd kard
نـخـسـتـیـن یـكـی گــوهــر آمــد بــه چــنــگ :
بـــه آتـــش ز آهـــن جـــدا كـــرد ســــنــــگ
8 ) Noxostin yeki gohar âmad be cang : be âtaš z âhan jodâ kard sang
بنیاد نهادن جشن سده
یـــكـــی روز شـــاه جـــهــــان ســــوی كــــوه :
گــذر كــرد بــا چـــنـــد كـــس هـــم گـــروه
10 ) Yeki ruz šâhe jahân suye kuh : gozar kard bâ cand kas hamgoruh
پـــــدیـــــد آمـــــد از دور چـــــیـــــزی دراز :
ســیــه رنــگ و تــیــره تـــن و تـــیـــز تـــاز
11 ) Padid âmad az dur cizi derâz : siyah rango tire tano tiztâz
دو چـشـم از بـر سـر چـو دو چـشـمـه خـون :
ز دود دهـــانـــش جـــهـــان تــــیــــره گــــون
12 ) Do cašm az bare sar co do cašmeye xun
: ze dude dahânaš jahân tiregun
نـگـه كـرد هـوشــنــگ بــا هــوش و ســنــگ :
گـرفـتـش یـكـی سـنـگ و شـد تـیــز چــنــگ
13 ) Negah kard Hušang bâ hušo sang : gereftaš yeki sango šod tizcang
بـــه زور كـــیـــانـــی رهــــانــــیــــد دســــت :
جـهـان سـوز مـار از جـهـان جـوی بــجــســت
14 ) Be zure kiyâni rahânid dast : jahân suz mâr az jahân juy bejast
بــرآمــد بــه ســنــگ گــران ســنــگ خـــرد :
هـمـان و هـمـیـن سـنــگ بــشــكــســت گــرد
15 ) Barâmad be sange gerân sange xord
: hamâno hamin sang beškast gord
فــروغــی پــدیــد آمــد از هــر دو ســـنـــگ :
دل ســـنـــگ گـــشـــت از فــــروغ آذرنــــگ
16 ) Foruqi padid âmad az har do sang : dele sang gašt az foruq âzarang
نـــشـــد مـــار كـــشـــتـــه ولـــیـــكـــن ز راز :
ازیــن طــبـــع ســـنـــگ آتـــش آمـــد فـــراز
17 ) Našod mâr košte valikan z râz : azin tab’e sang âtaš âmad farâz
جـــهـــانـــدار پـــیـــش جـــهــــان آفــــریــــن :
نـیــایــش هــمــی كــرد و خــوانــد آفــریــن
18 ) Jahândâr piše jahân âfarin : niâyeš hami kardo xând âfarin
كــه او را فــروغــی چــنـــیـــن هـــدیـــه داد :
هــمــیــن آتـــش آنـــگـــاه قـــبـــلـــه نـــهـــاد
19 ) Ke u râ foruqi conin hediyeh dâd : hamin âtaš ângâh qeble nahâd
بــگــفـــتـــا فـــروغـــیـــســـت ایـــن ایـــزدی :
پـــرســـتـــیـــد بـــایــــد اگــــر بــــخــــردی
20 ) Begoftâ foruqist in izadi :
parastid bâyad agar bexradi
شــب آمــد بــرافــروخــت آتــش چــو كـــوه :
هــــمــــان شــــاه در گــــرد او بــــا گــــروه
21 ) šab âmad barafruxt âtaš co kuh : hamân šâh dar garde u bâ goruh
یـكـی جــشــن كــرد آن شــب و بــاده خــورد :
ســده نـــام آن جـــشـــن فـــرخـــنـــده كـــرد
22 ) Yeki jašn kard ân šabo bâde xord : Sade nâm ân jašne farxonde kard
ز هــوشــنــگ مــانــد ایـــن ســـده یـــادگـــار :
بـــســـی بـــاد چـــون او دگـــر شـــهـــریـــار
23 ) Ze Hušang mând in Sade yâdgâr : basi bâd con u degar šahryâr
كـــز آبـــاد كـــردن جـــهــــان شــــاد كــــرد :
جـــهـــانـــی بـــه نـــیـــكـــی ازو یـــاد كــــرد
24 ) Kaz âbâd kardane jahân šâd kard : jahâni be niki az u yâd kard
چـو بـشـنـاخــت آهــنــگــری پــیــشــه كــرد :
از آهـــنـــگــــری اره و تــــیــــشــــه كــــرد
25 ) Co bešnâxt âhangari piše kard : az âhangari areho tiše kard
چــو ایــن كــرده شــد چــاره ی آب ســاخــت :
ز دریــــایــــهــــا رودهــــا را بــــتـــــاخـــــت
26 ) Co in karde šod câreye âb sâxt :
z daryâhâ rudhâ râ betâxt
بـــه جـــوی و بـــه رود آب هــــا راه كــــرد :
بــه فــرخـــنـــدگـــی رنـــج كـــوتـــاه كـــرد
27 ) Be juyo be rud âbhâ râh kard :
be faroxandegi ranj kutâh kard
چــــــراگــــــاه مــــــردم بـــــــدان افـــــــزود :
پــراگــنــد پــس تــخـــم و كـــشـــت و درود
28 ) Cerâgâhe mardom bedân afzud : parâgand pas toxmo kešto dorud
بـرنـجـیــد پــس هــر كــســی نــان خــویــش :
بـورزیــد و بــشــنــاخــت ســامــان خــویــش
29 ) Beranjid pas harkasi nâne xiš : bevarzido bešnâxt sâmâne xiš
بــــدان ایـــــزدی جـــــاه و فـــــر كـــــیـــــان :
ز نـــخـــچـــیـــر گــــور و گــــوزن ژیــــان
30 ) Bedân izadi jâho fare kiyân :
ze naxJIR guro guzan žiyân
جــدا كــرد گـــاو و خـــر و گـــوســـپـــنـــد :
بــه ورز آوریــد آنــچــه بـــد ســـودمـــنـــد
31 ) Jodâ kard gâvo xaro guspand :
be varz âvarid ânce bod sudmand
ز پـویـنـدگـان هـر چــه مــویــش نــكــوســت :
بـكـشـت و بـه سـرشـان بـرآهـیـخـت پـوسـت
32 ) Ze puyandegân harce muyaš nekust
: bekošto be saršân bar âhixt pust
چـو روبــاه و قــاقــم چــو ســنــجــاب نــرم :
چــهــارم ســمـــورســـت كـــش مـــوی گـــرم
33 ) Co rubâho qâqem co sanjâbe naram
: cahârom samurast ? muye garm
بــریــن گـــونـــه از چـــرم پـــویـــنـــدگـــان :
بـــپـــوشـــیـــد بـــالـــای گــــویــــنــــدگــــان
34 ) Barin gune az carme puyandegân : bepušid bâlâye guyandegân
بـرنـجـیـد و گـسـتــرد و خــورد و ســپــرد :
بــرفــت و بــه جــز نــام نــیـــكـــی نـــبـــرد
35 ) Beranjido gostardo xordo sepord : berafto be joz nâme niki nabard
بـــســـی رنــــج بــــرد انــــدر آن روزگــــار :
بــه افــســون و انــدیــشــه ی بـــی شـــمـــار
36 ) Basi ranj bord andar ân ruzgâr : be afsuno andišeye bišomâr
چـــو پـــیــــش آمــــدش روزگــــار بــــهــــی :
ازو مــــر دری مــــانــــد تــــخــــت مــــهــــی
37 ) Co piš âmadaš ruzgâre behi :
az u ? mând taxte mahi
زمـــــانـــــه نـــــدادش زمـــــانـــــی درنـــــگ :
شـد آن هـوش هـوشـنــگ بــا فــر و ســنــگ
38 ) Zamâne nadâdaš zamâni derang : šod ân huš Hušang bâ faro sang
-------------------------------------------------
دهش = از ده (ماده ٔ مضارع دادن ، به معنی بخشیدن به اضافه ٔ شین اسم مصدری
) جود. هبه . سخا.بذل . رادی . بخشندگی . جوانمردی . عارفه . معروف .
آذرنگ = غم صعب . محنت صعب . درد. رنج . خدوگ . آدرنگ
آفرین = زه . فری .فریش . افرا. آباد. خَه . خهی . بَه . بَه بَه . پَه .
پَه پَه . زهی . پَخ پَخ . آخ . (برهان ). اَخ . (برهان ). بخ . وَه . وَه
وَه . شاباش . شادباش . شادزی . مریزاد. دستخوش . انوشه . انوشه بزی .
چنانهن (؟). احسنت . مرحبا. بارک اﷲ. مرحباً بِک . طوبی لَک . بخ بخ .
ماشأاﷲ
پرستیدن = (مص ) (یک مصدر بیش ندارد، پرستیدم . پرست !) عبادت . عبادت کردن
. اقراء. تقرء. (منتهی الارب ). نسک . تعبد : و [ صقلابیان ] همه آتش
پرستند.
تاختن = این لفظ در پهلوی هم تاختن و در اوستا «تک » و «تچ »، در سنسکریت
هم تچ است که اکنون در زبان ولایتی مازندران موجود است با تبدیل «چ » به
جیم ... (فرهنگ نظام )... پهلوی تاختن از اوستا «تچ » (دویدن )... (حاشیه ٔ
برهان قاطع چ معین ). دواندن . راندن . مصدر دیگرآن تاز و تازش است .
بسرعت راندن . تند راندن . بسرعت رفتن . اسب را بشدتی هرچه تمامتر دوانیدن .
سخت دویدن .سخت دوانیدن : صلت ؛ تاختن اسب . عبط الفرس ؛ اسب را تاختن
چندانکه عرق آورد
فرخنده = مبارک و میمون . مبارک . همایون . فری .
ورزیدن = برزیدن کار کردن . عمل کردن . به کار بردن . کوشیدن . جهد کردن . کوشش و سعی نمودن . پیاپی انجام دادن
سامان =
چون كيومرث دادگر جان به جان آفرين تسليم كر د نوه اش هوشنگ به جاي او نشست و چنين داد
سخن سر داد :
چو بنشست بر جايگاه مهي چنين گفت بر تخت شاهنشهي
كه بر هفت كشور منم پادشاه به هر جاي پيروز و فرمانروا
به فرمان يزدان پيروز گر به داد و دهش تنگ بسته كمر
پس به ياري ايزد توانا دست به آباداني گيتي زد و جهان را پر از داد نمود و هنرهاي بسيار به مردمان
آموخت . تا اينكه روزي از روزها كه هوشنگ و چند تن از يارانش در كوهي ميرفتند ماري دراز و سياه بر آنان
پديدار گشت كه بر تكه سنگي ميخزيد .هو شنگ با دليري تكه سنگي از زمين بر داشت و آن را به سوي آن
اژدهاي سياه انداخت . سنگ به آن تكه سنگ ديگر خورد و از آن فروغي بر خاست . مار نمرد اما هوشنگ با
فهم اين كه بر خورد دو تكه سنگ كه يكي از آنها سنگ آهن بود باعث ايجاد اين فروغ شده است نخستين
آتش را بر پا كرد
هوشنگ چون چنين ديد نزد يزدان پاك به نيايش پرداخت و از او به خاطر سخاوتش در بخشيدن
آتش به او سپاس نمود .آنگاه براي سپاسگراري از لطف اهورامزداي پاك آتش را نشانه او قرارد داد و فرمورد
كه آن را به ياد اهورامزدا سجده كنند
و هنگامي كه شب دامان س ياه خود را بر آبي آسمان روز گسترد، شاه دستور داد تا آتشي بيفروزند
به بزرگي كوه . آنگاه به نوشيدن باده پرداختند و نام آن جشن با فر و شكوه را ، سده 8 نهادند
بعد از آن به كمك آت ش آهن رااز سنگ جدا كرد و تيغ و اره و تبر ساخت و به كمك آن كشاورزي را
گسترش داد
پس از آن به اهلي كردن حيوانات پرداخت و حيوانات سودمند را براي رفع نياز هاي خود و مردمش
پرورش داد . آنگاه هر جا جانوري كه پوست نرمي داشت را ديدند به دستور شاه آن را شكار كردند و براي
خود جامه دوختند تا عريان نمانند
هوشنگ چهل سال با داد گستري در جهان زندگي كرد و نام نيك از خود يادگار گذاشت و پس از آن
جان به جان آفرين تسليم كرد و فرزندش طهمورث بر جاي او نشست
--------
تهمورث
پسر بد مراو را یکی هوشمند
2) pesar bod mare u râ yeki hušmand
گرانمایه طهمورث دیوبند
garânmâye Tahmurese divband
بیامد به تخت پدر بر نشست
3) Biyâmad be taxte pedar bar našast
به شاهی کمر برمیان بر ببست
be šâhi kamar barmiyân bar bebast
همه موبدان را ز لشکر بخواند
4) Hame mobedân râ ze lašgar bexând
به خوبی چه مایه سخنها براند
be xubi ce mâye soxanhâ berând
چنین گفت کامروز تخت و کلاه
5) Conin goft ke emruz taxto kolâh
مرا زیبد این تاج و گنج و سپاه
marâ zibad in tâjo gano sepâh
جهان از بدیها بشویم به رای
6) jahân az badihâ bešuyam be rây
پس آنگه کنم درگهی گرد پای
pas ângah konam dar gahi garde pây
ز هر جای کوته کنم دست دیو
7) Z har jây kutah konam daste div
که من بود خواهم جهان را خدیو
ke man bovad xâham jahân râ xadiv
هر آن چیز کاندر جهان سودمند
8) Har ân ciz kandar jahân sudmand
کنم آشکارا گشایم ز بند
konam âškârâ gošâyam z band
پس از پشت میش و بره پشم و موی
9) Pas az pošte mišo bareh pašmo muy
برید و به رشتن نهادند روی
borido be raštan nahâd ruy
به کوشش ازو کرد پوشش به رای
10) Be kušeš az u kard pušeš be rây
به گستردنی بد هم او رهنمای
be gostardani bod ham u rahnamây
ز پویندگان هر چه بد تیزرو
11) Z puyandegân har ce bod tizrow
خورش کردشان سبزه و کاه و جو
xoreš kardešân sabzeho kâho jow
رمنده ددان را همه بنگرید
12) ramandeh dadân râ hame bengarid
سیه گوش و یوز از میان برگزید
siyah gušo yuz az miyân bargozid
به چاره بیاوردش از دشت و کوه
13) Be câreh biyâvardaš az dašto kuh
به بند آمدند آنکه بد زان گروه
be band âmadand ânkeh bod zân goruh
ز مرغان مر آن را که بد نیک تاز
14) Z morqân mare ân râ ke bod nik tâz
چو باز و چو شاهین گردن فراز
co bâzo co šâhine gardanfarâz
بیاورد و آموختنشان گرفت
15) Biyâvardo âmuxtanšân gereft
جهانی بدو مانده اندر شگفت
jahâni bedu mândeh andar šegeft
چو این کرده شد ماکیان و خروس
16) Co in kardeh šod mâkiyâno xorus
کجا بر خرو شد گه زخم کوس
kojâ bar xaro šod gah ? kows
بیاورد و یکسر به مردم کشید
17) Biyâvardo yeksar be mardom košid
نهفته همه سودمندش گزید
nahofte hameh sudmandaš gozid
بفرمودشان تا نوازند گرم
18) Befarmudešân tâ navâzand garm
نخوانندشان جز به آواز نرم
naxândandešân joz be âvâze narm
چنین گفت کاین را ستایش کنید
19) Conin goft ke in râ setâyeš konid
جهان آفرین را نیایش کنید
jahân âfarin râ niyâyeš konid
که او دادمان بر ددان دستگاه
20) Ke u dâdemân bar dadân dastgâh
ستایش مراو را که بنمود راه
setâyeš mare u râ ke benmud râh
مر او را یکی پاک دستور بود
21) Mare u râ yeki pâk dastur bovad
که رایش ز کردار بد دور بود
ke râyaš z kerdâre bad dur bovad
خنیده به هر جای شهرسپ نام
22) xanideh be har jây šahr ? nâm
نزد جز به نیکی به هر جای گام
nazad joz be niki be har jây gâm
همه روزه بسته ز خوردن دو لب
23) Hameh ruzeh basteh z xordan do lab
به پیش جهاندار برپای شب
be piše jahândâr bar pây šab
چنان بر دل هر کسی بود دوست
24) Conân bar dele har kasi bud dust
نماز شب و روزه آیین اوست
namâze šabo ruzeh âyine ust
سر مایه بد اختر شاه را
25)
در بسته بد جان بدخواه را
همه راه نیکی نمودی به شاه
26) Hameh râhe niki nemudi be šâh
همه راستی خواستی پایگاه
hameh râsti xâsti pâygâh
چنان شاه پالوده گشت از بدی
27) Conân šâh pâludeh gašt az badi
که تابید ازو فرهی ایزدی
ke tâbid az u farehye izadi
برفت اهرمن را به افسون ببست
28) Beraft ahreman râ be afsun bebast
چو بر تیزرو بارگی برنشست
co bar tizru baregi barnašast
زمان تا زمان زینش برساختی
29) Zamân ta zamân zinaš barsâxti
همی گرد گیتیش برتاختی
hami garde gitiyaš bartâxti
چو دیوان بدیدند کردار او
30) Co divân bedidand kerdâre u
کشیدند گردن ز گفتار او
kešidand gardan z goftâre u
شدند انجمن دیو بسیار مر
31) šodand anjoman div besyâr mar
که پردخته مانند ازو تاج و فر
ke pardoxteh mânand az u tâjo far
چو طهمورث آگه شد از کارشان
32) Co tahmures âgah šod az kârešân
برآشفت و بشکست بازارشان
barâšofto beškast bâzârešân
به فر جهاندار بستش میان
33) Be fare jahândâr bastaš miyân
به گردن برآورد گرز گران
be gardan barâvard gorze gerân
همه نره دیوان و افسونگران
34) Hameh nareh divâno afsungarân
برفتند جادو سپاهی گران
beraftand jâdu sepâhi garân
دمنده سیه دیوشان پیشرو
35) Damandeh siyah divešân pišrow
همی به آسمان برکشیدند غو
hami be âsmân barkešidand qau,qaw
جهاندار طهمورث بافرین
36) Jahândâr Tahmures bâfarin
بیامد کمربستهی جنگ و کین
biyâmad kamar basteye jango kin
یکایک بیاراست با دیو چنگ
37) Yekâ yek biyârâst bâ div cang
نبد جنگشان را فراوان درنگ
nabod jangešân râ farâvân derang
ازیشان دو بهره به افسون ببست
38) Az išân do bahreh be afsun bebast
دگرشان به گرز گران کرد پست
degaršân be gorze garân kard past
کشیدندشان خسته و بسته خوار
39) Kešidandešân xasteho basteh xâr
به جان خواستند آن زمان زینهار
be jân xâstand ân zamân zinhâr
که ما را مکش تا یکی نو هنر
40) Ke mâ râ makoš tâ yeki now honar
بیاموزی از ماکت آید به بر
biyâmuzi az mâ? âyad be bar
کی نامور دادشان زینهار
41) Key nâmvar dâdešân zinhâr
بدان تا نهانی کنند آشکار
bedân tâ nahâni konand âškâr
چو آزاد گشتند از بند او
42) Co âzâd gaštand az bande u
بجستند ناچار پیوند او
bejostand nâcâr peyvande u
نبشتن به خسرو بیاموختند
43) nabeštan be Xosrow biyâmuxtand
دلش را به دانش برافروختند
delaš râ be dâneš barafruxtand
نبشتن یکی نه که نزدیک سی
44) Nabeštan yeki nah ke nazdike si
چه رومی چه تازی و چه پارسی
ce Rumi ce Tazi ce Parsi
چه سغدی چه چینی و چه پهلوی
45) Ce Soqdi ce Cinio ce Pahlavi
ز هر گونهای کان همی بشنوی
z har gunehyi ke ân hami bešnavi
جهاندار سی سال ازین بیشتر
46) Jahândâr si sâl az in bištar
چه گونه پدید آوریدی هنر
ce gune padid âvaridi honar
برفت و سرآمد برو روزگار
47) Berafto sarâmad bar u ruzgâr
همه رنج او ماند ازو یادگار
hame ranje u mând az u yâdgâr
درگهی = (ص نسبی ) منسوب به درگه . درگاهی
آشکارا. = بی پرده . صریح روی ، مقابل پشت . ظاهر، مقابل باطن . صورت ، مقابل معنی عالم شهادت ، مقابل عالم غیب هویدا. روشن ضروری . واضح . عیان
ماکیان = مرغ خانگی بود، جفت خروس
نهفته = پوشیده . پوشانده: نهفته کار, نهفته گوی , نهفته نژاد, نهفته نیاز
آفرین = مخفف آفریننده .در کلمات مرکبه ، چون آفرین آفرین ، بکرآفرین ، جان آفرین ، جهان آفرین ، دادآفرین ، زبان آفرین ، سحرآفرین ، سحرحلال آفرین ، سخن آفرین ، صورت آفرین ، گیتی آفرین
خنیده = [ خ َ دَ / دِ ] (ن مف ) مشهور. معروف .شهرت یافته . (برهان قاطع). پخش شده . منتشرشده . عالمگیرشده . جهانگیرشده شهرسپ =
خنیده = [ خ ِ دَ / دِ ] (ن مف ) مکیده .
خنیده = [ خ ُ دَ / دِ ] (ن مف ) پسندیده . (ناظم الاطباء) (از برهان قاطع). || نامور. نامدار. معروف . مشهور در نزد همه کس
آیین = سیرت . رسم .(صراح ). عرف . طبع. عادت . داب . (دهار). آئین . شیمه . روش . دَیْدَن . خلق . خصلت . خو. خوی . منش
فر = ف َ / ف َرر ] (اِ) شأن و شوکت و رفعت و شکوه
افسون = عزیمت .(آنندراج ). عزیمه و چیزی که شخص را از آفت و صدمه ٔ چشم زخم و زهر حیوانات زهردار محفوظ دارد. (ناظم الاطباء). خواندن کلماتی باشد مر عزایم خوانان و ساحران رابجهت مقاصد خود. (برهان ). کلماتی که جادوگر و عزایم خوان بر زبان راند. (فرهنگ فارسی معین ). || بمجاز مکر و حیله
گران = سخت . وزین . غالی . غالیه . ثقیل و سنگین که در مقابل خفیف و سبک است
دمنده = دم بیرون کننده از بینی و دهان با آوازی خفیف چنانکه مار گاه حمله
غو = صدای سخت بلندباشد مانند فریادی که بهادران در روز جنگ کنند
کین = به معنی کینه است که عداوت و دشمنی باشد
درنگ =تأخیر. دیرکرد. ضد عجله . مقابل شتاب
زینهار = پناه جستن و امان خواستن باشد
چون هوشنگ جان به جان آفرين تسليم كرد فرزندش طهمورث بر جاي او نشست :
پسر بد مر او را يكي هوشمند--- گرانمايه طمورث ديوبند
طهمورث چون بر تخت شاهنشاهي نشست سرداران سپاه خويش را فرا خواند و چنين داد سخن سر
داد كه اين تخت و تاج مرا در خور است و من زيبنده آنم . پس جهان از بدي ها خواهم شست و دست ديوان
را از گيتي كوتاه خواهم كرد :
ز هر جاي كوته كنم دست ديو---- كه من بود خواهم جهان را خديو
آنگاه رمه هايي از حيوانات اهلي ساخت و خوراك آنها را كاه و يونجه قرار داد . سپس از ميان درندگان
سياه گوش و يوزپلنگ را برگزيد و آنها را به خدمت خويشتن در آورد . و از مرغا ن باز و شاهين را به
گونه اي تربيت كرد كه براي انسان به شكار بپردازند . سپس به مردم دستور داد تا به پاس شكرانه اين نعمت
ها ايزد دادار را نيايش كنند :
چنين گفت كاين را نيايش كنيد------- جهان آفرين را ستايش كنيد
كه او دادمان بر ددان شستگاه--- ستايش مر او را كه بنمود راه
طهمورث همدمي داشت پاك نژاد و نيك سرشت داشت كه بدي و كژي در وي راه نداشت . نام اين
دستيار شيداسب بود و هميشه راه نيك را به شاه مي نماياند و جان او را از بدي ها دور نگاه ميداشت :
مر او را يكي پاك دستور بود -------كه رايش ز كردار بد دور بود
خنيده به هر جاي و شيداسب نام--- نزد جز به نيكي به هر جاي گام
كار روز و شبش نماز بر درگاه پروردگار بي نياز بود و چون شاه با او هم نشين و هم انديش شد، بدي
يكسره از وجود طهمورث رخت بربست. چنان كه فر ايزدي بر وي تابيد :
چنان شاه پالوده گشت از بدي--- كه تابيد بر او فره ي ايزدي
چو دستور باشد چنين كاردان---- تو شه را هنر نيز بسيار دان
ديوان چون كردار نيك طهمورث را ديدند از فرمان او سر پيچي كردند و انجمني فراهم آوردند تا
راي زني كنند . شاه چون از كار ايشان آگاه شد سخت بر آشفت :
چو طهمورث آگاه شد از كارشان--- بر آشفت و بشكست بازارشان
آنگاه لباس رزم پوشيد و گرز گران را بر شانه انداخت و نهيبي بر سپاهيان خود زد و آنان را فراهم كرد
تا به جنگ ديوان برود . ديوان چون اين خبر شنيدند سپا هي سترگ با نيرنگ و افسون فراهم آوردند كه از
خاور تا باختر را فرا گرفته بود و زمين و آسمان را سياه كرده بود و از بزرگي آن كوه ها به لرزه مي افتاد و
فرياد جان فرسايشان آسمان را مي لرزاند :
هوا تيره فام و زمين تيره گشت--- دو ديده در او اندرون خيره گشت
شاهنشاه طهمورث هم سپاهي بزرگ از دلاوران و پاك باخته گان گيهان خديو فراهم كرد تا بر سپاه
ديو بتازد . آنگاه دو سپاه در برابر يكديگر قرار گرفتند . در يك سو سپاهيان اهورامزدايي و در سوي ديگر
سپاهيان سياه ديو قرار داشتند كه آتش هايي را كه افروخته بو دند تا آسمان زبانه ميكشيد و زمين و زمان را
سياه كرده بود .
آنگاه كارزار خونين بين دو سپاه در گرفت و چنان جنگي شد كه كوها را خرد ميكرد و درياها را بخار
. از هر دو طرف بر يكديگر ميتاختند و خون و خوي بود كه بر زمين دشت ميريخت .
سپاهيان طهمورث دادگر با دلا وري بر ديوان ميتاختند و يكي يكي آنها را از پاي در مي آوردند و يا
با افسون و جادو به بند ميكشيدند :
از ايشان دو بهره به افسون ببست--- دگرشان به گرز گران كرد پست
ديوان چون زمانه را چنين ديدند بر جان خود زينها خواستند :
كشيدندشان خسته و بسته خوار--- ز جان خواستند آنگهي زينهار
ديوان كه به التماس و زاري بر پاي طهمورث افتاده بودند به او گفتند كه بر جانمان ما را زينهار ده تا
هنري به تو آموزيم كه بسيار بر كار تو آيد و براي تو و فرزندانت چراغ باشد :
كه ما را مكش تا يكي نو هنر--- بياموزي از ما كه آيد به سر
طهمورث چون مردي زيرك و دانا بود فهميد كه ديوان به او دروغ نمي گويند و قصد فريفتشان را
ندارند بلكه از ترس جان چنين به خواري افتاده اند پس به ايشان زينهار داد و گفت كه هنر خود را عرضه
كنند .
ديوان چون بر جان خود زينهار يافتند هنر نوش تن را به طهمورث آموختند . آنهم نه به يك زبان بلكه
به سي زبان گوناگون :
نوشتن يكي نه كه نزديك سي--- چه رومي و چه تازي و چه پارسي
چو هندي و چيني و چه پهلوي---- نگاريدن آن كجا بشنوي
پس از آن طهمورث سي سال پادشاهي كرد و هنرهاي فراوان را به مردمان آموخت و در حالي چشم
از جهان فرو بست كه فرزند برومندش جمشيد بر جاي او نشست :
چو رفت از ميان نامور شهريار--- پسر شد به جاي پدر تاجدار
گرانمايه جمشيد فرزند اوي-- كمر بسته و دل پر از پند اوي
----------
14
پادشاهی جمشید هفتسد سال بود
گــرانــمــایـــه جـــمـــشـــیـــد فـــرزنـــد او :
كــمــر بـــســـت یـــكـــدل پـــر از پـــنـــد او
2 ) Gerânmâye Jamšid farzande u : kamar bast yekdel por az pande u
بـــرآمــــد بــــر آن تــــخــــت فــــرخ پــــدر :
بـــه رســـم كـــیـــان بـــر ســـرش تــــاج زر
3 ) Barâmad bar ân taxte farox pedar : be rasme kiyân bar saraš tâj zar
كــمــر بــســـت بـــا فـــر شـــاهـــنـــشـــهـــی :
جــهــان گــشــت ســر تــا ســـر او را رهـــی
4 ) Kamar bast bâ fare šâhanšahi : jahân gašt sar tâ sar u râ rahi
زمــــــــانــــــــه بــــــــرآســــــــود از داوری :
بـــه فـــرمـــان او دیــــو و مــــرغ و پــــری
5 ) Zamâne barâsud az dâvari :
be farmâne u divo morqo pari
جـــــهـــــان را فـــــزوده بــــــدو آبــــــروی :
فـــروزان شـــده تـــخـــت شـــاهـــی بــــدوی
6 ) Jahân râ fozudeh bedo âbruy : foruzân šodeh taxte šâhi beduy
مــــنــــم گــــفـــــت بـــــا فـــــره ی ایـــــزدی :
هــمــم شـــهـــریـــاری و هـــمـــم مـــوبـــدی
7 ) Manam goft bâ farehye izadi : hamam šahryârio hamam mowbedi
بـــدان را ز بـــد دســــت كــــوتــــه كــــنــــم :
روان را ســــوی روشـــــنـــــی ره كـــــنـــــم
8 ) badân râ z bad dast kutah konam : ravân râ suy rowšani rah konam
نـــخـــســـت آلـــت جـــنـــگ را دســـت بـــرد :
در نـــام جـــســـتـــن بـــه گـــردان ســـپــــرد
9 ) Noxost âlate jang râ dast bord : dar nâm jostan be gardân sepord
بـــه فــــر كــــیــــی نــــرم كــــرد آهــــنــــا :
چــو خــود و زره كــرد و چــون جــوشــنــا
10 ) Be far ? naram kard âhanâ :
co xudo zereh kardo con jošanâ
چـو خـفـتـان و تــیــغ و چــو بــرگــســتــوان :
هـــمـــه كـــرد پـــیــــدا بــــه روشــــن روان
11 ) Co xoftâno tiqo co bargostovân : hame kard peydâ be rošan ravân
بـــدیـــن انـــدرون ســـال پـــنــــجــــاه رنــــج :
بــبــرد و ازیـــن چـــنـــد بـــنـــهـــاد گـــنـــج
12 ) Bedin andarun sâl panjâh ranj : bebordo az in cand benhâd ganj
دگــر پــنــجــه انــدیــشــه ی جــامــه كـــرد :
كــه پــوشــنــد هــنــگــام نــنـــگ و نـــبـــرد
13 ) Degar panje andišeyi jâme kard : ke pušand hengâme nango nabard
ز كـــتـــان و ابــــریــــشــــم و مــــوی قــــز :
قــصـــب كـــرد پـــرمـــایـــه دیـــبـــا و خـــز
14 ) Z katâno abrišamo muy qar : qasab kard pormâye dibâo xaz
بــیــامــوخــتـــشـــان رشـــتـــن و تـــافـــتـــن : بــــه تــــار انــــدرون پــــود را بــــافــــتــــن
15 ) Biyâmoxtešân raštano tâftan :
be târ andarun pud râ bâftan
چــو شــد بــافــتــه شــســـتـــن و دوخـــتـــن :
گــرفــتـــنـــد ازو یـــكـــســـر آمـــوخـــتـــن
16 ) Co šod bâfte šostano duxtan : gerftand azu yeksar âmuxtan
چــو ایــن كــرده شــد ســاز دیــگــر نـــهـــاد :
زمـــانـــه بــــدو شــــاد و او نــــیــــز شــــاد
17 ) Co in karde šod sâze digar nahâd : zamâne bedo šâdo u niz šâd
ز هــر انــجــمــن پــیــشــه ور گــرد كـــرد :
بــدیــن انــدرون نـــیـــز پـــنـــجـــاه خـــورد
18 ) Z har anjoman pišehvar gard kard : bedin andarun niz panjâh xord
گــروهــی كــه كــاتـــوزیـــان خـــوانـــیـــش :
بـــه رســـم پـــرســـتـــنـــدگـــان دانــــیــــش
19 ) Goruhi ke kâtuziyân xâniyaš :
be rasme parastandegân dâniyaš
جــــدا كــــردشـــــان از مـــــیـــــان گـــــروه :
پــرســـتـــنـــده را جـــایـــگـــه كـــرد كـــوه
20 ) Jodâ kardešân az miyân goruh : parastandeh râ jâygah kard kuh
جــــدا كــــردشـــــان از مـــــیـــــان گـــــروه :
پــرســـتـــنـــده را جـــایـــگـــه كـــرد كـــوه
20 ) Jodâ kardešân az miyân goruh : parastandeh râ jâygah kard kuh
بـــدان تـــا پـــرســـتـــش بــــود كــــارشــــان :
نـــوان پـــیـــش روشـــن جـــهـــانـــدارشــــان
21 ) Bedân tâ parasteš bud kârešân : navân piše rowšan jahân dârešâ
صــفــی بــر دگــر دســـت بـــنـــشـــانـــدنـــد :
هــمـــی نـــام نـــیـــســـاریـــان خـــوانـــدنـــد
22 ) Safi bar degar dast benšândand : hami nâme nisâriyân xândand
كـــجـــا شـــیـــر مـــردان جـــنـــگ آورنـــد :
فـــروزنـــده ی لـــشـــگـــر و كـــشـــورنـــد
23 ) Kojâ širmardân jang âvarand : foruzandehye lašgaro kešvarand
كــزیــشــان بــود تــخــت شــاهــی بــه جــای :
وزیـــشـــان بـــود نــــام مــــردی بــــه پــــای
24 ) Ke az išân bud taxte šâhi be jây : va az išân bud nâme mardi be pây
بــه ســودی ســدیـــگـــر گـــره را شـــنـــاس :
كـجـا نـیـســت از كــس بــریــشــان ســپــاس
25 ) Be sudi sedigar gereh râ šenâs : kojâ nist az kas barišân sepâs
بــكـــارنـــد و ورزنـــد و خـــود بـــدرونـــد :
بــه گــاه خــورش ســرزنــش نــشـــنـــونـــد
26 ) Bekârando varzando xod ? :
be gâhe xoreš sarzaneš našnavand
ز فــــرمــــان تــــن آزاده و ژنـــــده پـــــوش :
ز آواز پـــــیـــــغــــــاره آســــــوده گــــــوش
27 ) Z farmân tan âzâdeho žandeh puš : z âvâz piqâreh âsude guš
تــــن آزاده و آبــــاد گــــیــــتــــی بــــه روی :
بــــرآســــوده از داور و گــــفــــتــــگـــــوی
28 ) Tan âzâdeho âbâd giti be ruy : barâsude az dâvaro goftoguy
چــه گــفــت آن ســخـــن گـــوی آزاده مـــرد :
كـــه آزاده را كـــاهــــلــــی بــــنــــده كــــرد
29 ) Ce goft ân soxanguy âzâdeh mard : ke âzâdeh râ kâheli bandeh kard
چــهــارم كــه خــوانــنـــد اهـــتـــوخـــوشـــی :
هـــمـــان دســـت ورزان ابـــا ســـركــــشــــی
30 ) Cahârom ke xânand ? :
hamân dastvarzân abâ sarkeši
كـجـا كــارشــان هــمــگــنــان پــیــشــه بــود :
روانــشــان هــمــیــشــه پــرانــدیــشــه بــود
31 ) Kojâ kârešân hamegân piše bud : ravânešân hamiše porandiše bud
بـــدیـــن انـــدرون ســـال پـــنـــجـــاه نـــیـــز :
بـخـورد و بــورزیــد و بــخــشــیــد چــیــز
32 ) Bedin andarun sâl panjâh niz : bexorado bevarzido baxšid ciz
ازیـــن هـــر یـــكـــی را یـــكـــی پـــایــــگــــاه :
ســـزاوار بــــگــــزیــــد و بــــنــــمــــود راه
33 ) Az in har yeki râ yeki pâygâh : sezâvâr bogzido benmud râh
كــه تــا هــر كــس انـــدازه ی خـــویـــش را :
بـــبـــیـــنـــد بــــدانــــد كــــم و بــــیــــش را
34 ) Ke tâ har kas andâzehye xiš râ : bebinad bedânad kamo biš râ
بــــفــــرمــــود پــــس دیـــــو نـــــاپـــــاك را :
بـــه آب انـــدر آمــــیــــخــــتــــن خــــاك را
35 ) Befarmud pas dive nâpâk râ :
be âb andar âmixtan xâk râ
هـرانــچ از گــل آمــد چــو بــشــنــاخــتــنــد :
ســبــك خــشــت را كــالــبــد ســـاخـــتـــنـــد
36 ) Har ânc az gel âmad co bešnâxtand
: sabok xešt râ kâlbod sâxtand
بــه ســنــگ و بــه گــچ دیـــو دیـــوار كـــرد :
نــخــســت از بــرش هــنــدســی كــا ركـــرد
37 ) Be sango be gac div divâr kard : naxost az ? hendesi kâr kard
چـــو گـــرمـــابـــه و كـــاخ هـــای بـــلـــنـــد :
چــو ایــوان كــه بــاشــد پــنـــاه از گـــزنـــد
38 ) Co garmâbeo kâxhây boland :
co ivân ke bâšad panâh az gazand
ز خـــارا گـــهـــر جـــســـت یـــك روزگـــار :
هــمــی كــرد ازو روشـــنـــی خـــواســـتـــار
39 ) Ze xârâ gohar jost yek ruzgâr : hami kard az u rowšani xâstâr
بــه چــنــگ آمــدش چــنــد گــونــه گـــهـــر :
چــو یــاقــوت و بــیــجــاده و ســـیـــم و زر
40 ) Be cang âmadaš cand gune gohar : co yâquto bijâreh simo zar
ز خـــارا بـــه افــــســــون بــــرون آوریــــد :
شـــد آراســـتـــه بـــنـــدهــــا را كــــلــــیــــد
41 ) Z xârâ be afsun borun âvarid :
šod ârâsteh bandhâ râ kelid
دگــــر بــــوی هــــای خـــــوش آورد بـــــاز :
كـــه دارنـــد مـــردم بـــه بـــویـــش نـــیــــاز
42 ) Degar buyhâye xoš âvard bâz :
ke dârand mardom be buyaš niâz
چـو بـان و چـو كـافـور و چـون مـشـگ نـاب :
چـو عـود و چـو عـنـبـر چـو روشـن گـلــاب
43 ) Co bâno co kâfuro con mošge nâb : co udo co anbar co rowšan golâb
پـــزشــــگــــی و درمــــان هــــر دردمــــنــــد :
در تـــــنـــــدرســـــتــــ ـی و راه گــــــزنــــــد
44 ) Pezešgio darmâne har dardmand : dar tandorostio râhe gazand
هـــمـــان رازهـــا كـــرد نـــیـــز آشــــكــــار :
جــهــان را نــیــامـــد چـــنـــو خـــواســـتـــار
45 ) Hamân râzhâ kard niz âšekâr : jahân râ nayâmad ? xâstâr
گــذر كــرد از آن پــس بــكــشــتــی بــر آب :
ز كـشــور بــه كــشــور گــرفــتــی شــتــاب
46 ) Gozar kard az ân pas bekešti bar âb
: z kešvar be kešvar gerefti šetâb
چــنــیــن ســال پــنــجــه بــرنــجــیــد نــیــز :
نـدیـد از هــنــر بــر خــرد بــســتــه چــیــز
47 ) Conin sâl panje beranjid niz : nadid az honar bar xerad baste ciz
هــمــه كــردنــی هــا چـــو آمـــد بـــه جـــای :
ز جــــای مــــهـــــی بـــــرتـــــر آورد پـــــای
48 ) Hameh kardanihâ co âmad be jây : z jâye mahi bartar âvard pây
بــه فــر كــیــانــی یــكــی تــخـــت ســـاخـــت :
چــه مــایــه بــدو گــوهــر انــدر نــشــاخــت
49 ) Be fare kiyâni yeki taxt sâxt :
ce mâye bedo gohar andar našnâxt
كــه چــون خــواســتــی دیـــو بـــرداشـــتـــی :
ز هــامــون بــه گــردون بـــر افـــراشـــتـــی
50 ) Ke con xâsti div bardâšti : z hâmun be gardun bar afrâšti
چـــو خـــورشـــیـــد تـــابـــان مـــیـــان هــــوا :
نـــشـــســـتـــه بــــرو شــــاه فــــرمــــان روا
51 ) Co xoršide tâbân miyâne havâ : nešaste baru šâhe farmânravâ
جــهــان انــجــمــن شـــد بـــر آن تـــخـــت او :
شــگــفـــتـــی فـــرو مـــانـــده از بـــخـــت او
52 ) Jahân anjoman šod bar ân taxte u : šegofti forumânde az baxte u
بـه جــمــشــیــد بــر گــوهــر افــشــانــدنــد :
مــــر آن روز را روز نــــو خــــوانــــدنــــد
53 ) Be Jamšid bar gohar afšândand : mare ân ruz râ ruze now xândand
ســــر ســــال نــــو هــــرمــــز فــــرودیـــــن :
بـــــرآســـــوده از رنـــــج روی زمـــــیــــــن
54 ) Sare sâle now hormoz forudin : barâsude az ranj ruye zamin
بـــزرگـــان بـــه شـــادی بـــیـــاراســـتـــنــــد :
مــی و جــام و رامــشــگــران خــواســتـــنـــد
55 ) Bozorgân be šâdi biyârastand : meyo jâmo râmešgarân xâstand
چـــنـــیـــن جـــشـــن فـــرخ از آن روزگـــار :
بــه مــا مــانــد از آن خــســـروان یـــادگـــار
56 ) Conin jašne farox az ân ruzgâr : be mâ mând az ân xosrovân yâdgâr
چـنــیــن ســال ســیــســد هــمــی رفــت كــار :
نـــدیــــدنــــد مــــرگ انــــدر آن روزگــــار
57 ) Conin sâl sisad hami raft kâr : nadidand marg andar ân ruzgâr
ز رنـــج و ز بــــدشــــان نــــبــــد آگــــهــــی :
مــیــان بـــســـتـــه دیـــوان بـــه ســـان رهـــی
58 ) Z ranjo z badšân nabod âgahi : miyân basteh divân be sâne rahi
بـــه فـــرمـــان مـــردم نــــهــــاده دو گــــوش :
زرامــــش جــــهـــــان پـــــر ز آوای نـــــوش
59 ) Be farmân mardom nahâde do guš : z râmeš jahân por z âvâye nuš
چــنــیـــن تـــا بـــرآمـــد بـــریـــن روزگـــار :
نـــدیـــدنـــد جـــز خـــوبـــی از كـــردگــــار
60 ) Conin tâ barâmad barin ruzgâr :
nadidand joz xubi az kerdgâr
جــهــان ســربــه ســر گـــشـــت او را رهـــی : نـــشـــســـتـــه جـــهـــانـــدار بـــا فــــرهــــی
61 ) Jahân sar be sar gašt u râ rahi : nešaste jahândâr bâ farahi
یــكــایــك بــه تــخــت مــهــی بـــنـــگـــریـــد : بـه گـیــتــی جــز از خــویــشــتــن را نــدیــد
62 ) Yekâyek be taxte mahi bengarid : be giti joz az xištan râ nadid
مـــنـــی كـــرد آن شــــاه یــــزدان شــــنــــاس : ز یــزدان بــپــیــچــیــد و شــد نـــاســـپـــاس
63 ) Mani kard ân šâhe yazdân šenâs : z yazdân bepicido šod nâsepâs
گــرانــمــایــگــان را ز لــشــگــر بــخــوانــد : چـه مــایــه ســخــن پــیــش ایــشــان بــرانــد
64 ) Gerânmâyegân râ z lašgar bexând : ce mâye soxan piše išân berând
چــنــیــن گــفــت بــا ســـال خـــورده مـــهـــان : كــه جــز خــویــشــتــن را نــدانــم جـــهـــان
65 ) Conin goft bâ sâlxorde mahân : ke joz xištan râ nadânam jahân
هـــنـــر در جـــهـــان از مـــن آمـــد پـــدیــــد : چــو مــن نــامــور تــخــت شـــاهـــی نـــدیـــد
66 ) Honar dar jahân az man âmad padid : co man nâmvar taxte šâhi nadid
جـــهـــان را بـــه خـــوبـــی مـــن آراســــتــــم : چــنــانــســت گــیــتــی كــجـــا خـــواســـتـــم
67 ) Jahân râ be xubi man ârâstam : conân ast giti kojâ xâstam
خــور و خــواب و آرامــتـــان از مـــنـــســـت : هــمــان كــوشــش و كــامــتــان از مــنــســـت
68 ) Xoro xâbo ârâmetân az manast : hamân kušešo kâmetân az manast
بــزرگــی و دیــهـــیـــم شـــاهـــی مـــراســـت : كـه گـویـد كـه جـز مـن كـســی پــادشــاســت
69 ) Bozorgio dihim šâhi marâst : ke guyad ke joz man kasi pâdšâst
هــمــه مــوبــدان ســـر فـــگـــنـــده نـــگـــون : چــرا كــس نــیــارســت گــفــتــن نــه چـــون
70 ) Hame mowbedân sar fagande negun : cerâ kas nayârast goftan nah con
چــو ایــن گــفــتــه شـــد فـــر یـــزدان ازوی : بـگـشـت و جـهـان شـد پـر از گـفــت و گــوی
71 ) Co in gofte šod fare yazdân az uy : begašto jahân šod por az goftoguy
مــنــی چــون بــپـــیـــوســـت بـــا كـــردگـــار : شــكــســت انــدر آورد و بــرگــشـــت كـــار
72 ) Mani con bepeyvast bâ kerdgâr : šekast andar âvarado bargašt kâr
چـگـفـت آن ســخــن گــوی بــا فــر و هــوش : چـو خــســرو شــوی بــنــدگــی را بــكــوش
73 ) Cogoft ân soxanguy bâ faro huš : co Xosrow šavi bandegi râ bekuš
بـیـزدان هــر آن كــس كــه شــد نــاســپــاس : بــه دلــش انــدر آیـــد زهـــر ســـو هـــراس
74 ) Be yazdân har ân kas ke šod nâsepâs : be delaš andar âyad z har su harâs
.
خــود = نوعی از جبه و جامه ٔ روز جنگ باشد که آنرا قزاگند گویند و ترکی قلمقاقی خوانند. درع . گَبر. جوشن . تِجفاف . جامه ای هنگفت وسطبر بوده است از ابریشم یا پشم و شمشیرزننده بر آن می لغزیده و اثر نمی کرده است
خـفـتـان = نوعی از جبه و جامه ٔ روز جنگ باشد که آنرا قزاگند گویند و ترکی قلمقاقی خوانند. درع . گَبر. جوشن . تِجفاف . جامه ای هنگفت وسطبر بوده است از ابریشم یا پشم و شمشیرزننده بر آن می لغزیده و اثر نمی کرده است
بــرگــســتــوان = مأخوذ از کُست در پهلوی به معنی پهلوو سو و کنار، و در فارسی نیز کشت یا کست بهمین معنی است . کستی یا کشتی در پازند و فارسی به معنی کمر و مطلق رشته و بندی که به میان بندند. «ان » در آخر کلمه پسوند اتصاف است . و در گرشاسب نامه بجای برگستوان ، کستوان آمده است . پوششی باشد که در روز جنگ پوشند و اسب را نیز پوشانند
قــــز = معرب کژ. ابریشم . ابریشم خام بدقماش
دیـــبـــا = قماشی باشد از حریر الوان
خـــز = جانوری است معروف که از پوست آن پوستین سازند.
پــــود = رشته ای باشد که در پهنائی جامه بافته میشود، و تار بدرازی جامه
كــاتـــوزیـــان= زاهد و عابد را گویند و بباید دانست جمشید که طوایف انام را بر چهار قسم کرد یکی را کاتوزی نام نهاد و فرمود که بروند و در کوه ها و مغارها جای سازند و بعبادت خدای تعالی و کسب علوم مشغول باشند و دیگری را نیساری و گفت که سپاهگری کنند و جمعی را نسودی لقب داد و بکشت و زراعت کردن امر فرمود و طبقه ای را اهنوخوشی خواند و گفت که به انواع حرفت ها بپردازند.
نـــوان = جنبان . . لرزان . جنبان بر خویشتن ، چنانکه در چیزی خواندن یا در فکر جنبد. شخصی را گویند که چیزی می خواند و می جنبد یادر فکر و اندوه جنبشی می کند. کسی که در چیزی خواندن جنبد یا در فکر و اندوه و غم نوسان کننده . دارای حرکت رفت وآمدی منظم . متحرک . لرزان . بی قرار. غیرساکن و غیرثابت . که بدین سوی و آن سوی
ســدیـــگـــر = سومین . سوم . سیم ... بُعدها... سه گونه اند یکی درازا و دیگر پهنا و سدیگر ژرفا.
ورزنـــد = حاصل کردن . پیاپی کاری کردن . ادمان . حاصل و کسب . و بر این قیاس است ورزیدن و ورزش . حاصل و فایده و منفعت و کسب . کشت و زراعت . بـــدرونـــد =عمل قطع کردن ساقه های گندم یا چیدن ساقه های جو و دیگر حبوب . قطع کردن زراعت . (غیاث ). حصاد و چیدن غله و بریدن علف و غله ٔ رسیده و یا نیم رس با داس . درودن . این کلمه با شدن و کردن صرف شود. حصد. صرام . دارا. به درو رسیدن گندم . به درو آمدن کشت
ژنـــــده = کهنه پوش . خرقه پوش . مُتَحشف
پـــــیـــــغــــــاره = طعنه و سرزنش و بهتان
كـــاهــــلــــی = تن آسانی
بــیــجــاده = نوعیست از جوهر. طبیعت وی گرم و خشک و معدنش کوههای مشرق و کهربا و کاه ربای است و معنی ترکیبی بیجاده بی راه است چه جاده بتازی زبان راه فراخ است . بیجاده نوعی از یاقوت است .
آراســـتـــه = آموده . موده . پدرام . مزیّن . مجمل
ســـان = گونه . قسم
نـــــوش = آشامیدن
پیچیدن = درنوشتن . درنوردیدن . نوردیدن . لوله کردن . التواء. ملتوی کردن ... منحرف شدن
نگون = آویخته . سرازیر. سرنگون . سرته . آونگان . به پای آویخته
جمشيد با فر و شكوه بسيار بر تخت نشست و بر همه جهانيان پادشاه شد . ديو و مرغ و پري همه در فرمان او بودند و در كنار هم با آسايش ميزيستند . وي هم شهريار بود و هم موبد . كار دين و دولت هردو را هرمزد بدست وي سپرد .
نخستين كاري كه جمشيد پيش گرفت ساختن ابزار جنگ بود تا خود را بدان ها نيرو ببخشد و راه را بر بدي ببندد . آهن را نرم كرد و از آن خود و زره و جوشن و خفتان و برگستوان ساخت . پنجاه سال درين كوشش بسر آورد و گنجينه اي از سلاح جنگ فراهم ساخت . آنگاه جمشيد به پوشش مردمان گراييد و پنجاه سال نيز در آن صرف كرد تا جامه بزم و رزم را فراهم آورد .
از كتان و ابريشم و پشم جامه ساخت و همه فنون آنرا از رشتن و بافتن و دوختن و شستن به مردمان آموخت . چون اين كار نيز به پايان رسيد جمشيد پيشه هاي مردم را سامان داد و اهل هر پيشه را گرد هم جمع كرد . همه را به چهار گروه بزرگ تقسيم نمود : مردمان دين كه كارشان عبادت و پرستش خداوند و كارهاي روحاني بود و آنان را در كوه جاي داد . دو ديگر مردان رزم كه آزادگان و سربازان بودند و كشور به نيروي آنان آرام و برقرار بود . سوم برزگران كه كارشان ورزيدن زمين و كاشتن و درويدن بود و بتلاش و كوشش خود تكيه داشتند و به آزادگي ميزيستند و مزد و منت از كسي نميبردند و جهان به آنان آباد بود .
چهارم كارگران و دست ورزان كه به پيشه هاي گوناگون وابسته بودند . جمشيد پنجاه سال هم در اين كار بسر آورد تا كار و پايگاه و اندازه هركس معين شد . آنگاه در انديشه خانه ساختمان افتاد و ديوان را كه در فرمانش بودند گفت تا خاك و آب را به هم آميختند و گل ساختند و آنرا در قالب ريختند و خشت زدند . سنگ و گچ را نيز به كمك خواستند و خانه و گرمابه و كاخ و ايوان بپا كردند . چون اين كارها فراهم شد و نياز هاي نخستين بر آمد ، جمشيد در فكر آراستن زندگي مردمان افتاد ; سينه سنگ را شكافت و از آن گوهرهاي گوناگون چون ياقوت و بيجاده و فلزات گرانبها چون زر و سيم بيرون آورد تا زيور زندگي و مايه خوشدلي مردمان باشد . آنگاه در پي بوهاي خوش برآمد و بر گلاب و عود و عنبر و مشك و كافور دست يافت . سپس چمشيد در انديشه گشت و سفر افتاد و دست بساختن كشتي برد و بر آب دست يافت و سرزمينهاي جديد را يافت . پنجاه سال هم درين كار سپري گرديد .
بدينسان جمشيد با خردمندي بهمه هنرها دست يافت و برهمه كار توانا شد و خود را در جهان يگانه ديد . آنگاه انگيزه برتري و بالاتري در او بيدارشد و در انديشه سير در آسمان ها افتاد ; فرمان داد تا تختي گرانبها براي وي ساختند و گوهر بسيار بر آن نشاندند و ديوان كه بنده او بودند تخت را از زمين برداشتند و به آسمان برافراشتند .
جمشيد در آن چون خورشيد تابان نشسته بود و در هوا سير ميكرد .اين همه را به فر ايزدي ميكرد . جهانيان از شكوه و توانايي وي خيره ماندند ، گرد آمدند و بر بخت و شكوهش آفرين خواندند و بر او گوهر افشاندند و آن روز را كه نخستين روز فروردين بود « نوروز» خواندند و جام و مي خواستند و به شادي و رانش نشستند .
هر سال آن روز را جشن گرفتند و شادماني كردند «عيد نوروز» از اينجا پديد آمد .
جمشيد سي صد سال بدينسان پادشاهي كرد و درين مدت مردم از رنج و مرگ آسوده بودند . وي چاره دردمندي و بيماري و راز تندرستي را پديدار كرده و به مردمان آموخته بود . در روزگار وي جهان شاد كام و آرام بود و ديوان بنده وار در خدمت آدميان بودند . گيتي پر از نواي شادي بود و يزدان راهنما و آموزنده جمشيد بود .
ساليان دراز از پادشاهي جمشيد گذشت. دد و ديو و دام آدمي در فرمان او بودند روز به روز بر شكوه و نيروي او افزوده ميشد، تا آنجا كه غرور در دل جمشيد راه يافت و راه ناسپاسي در پيش گرفت.
يكايك به تخت مهي بنگريد
به گيتي جز از خويشتن كس نديد
مني كرد آن شاه يزدان شناس
ز يزدان بپيچيد و شد ناشناس
سالخوردگان و گرانمايگان لشگر و موبدان را پيش خواند و بسيار سخن گفت كه « هنرهاي جهان را من پديد آوردم، گيتي را به خوبي من آراستم، مرگ و بيماري را من برانداختم. جز من در جهان سرور و پادشاهي نيست، خور و خواب و پوشش و كام و آرام مردمان از من است و مرگ و زندگي همگان به دست من. اگر چنين است، پس مرا بايد جهان آفرين خواند. آنكه اين را باور ندارد و نپذيرد، پيرو اهريمن است.»
بزرگان و موبدان همه سر به پيش افكندند. كسي ياراي چون و چرا نداشت، كه جمشيد پادشاهي زورمند و توانا بود فره ايزدي پشتيبان او. اما:
چو اين گفته شد فر يزدان از اوي
گسست و جهان شد پر از گفتگوي
چون فره ايزدي از جمشيد گسست در كارش شكست افتاد و بزرگان و نامداران درگاه از او روي برگرداندند و پراكنده شدند. بيست و سه سال گذشت و هر روز نيرو و شكوه جمشيد كمتر مي شد. هر چند به درگاه كردگار پوزش مي خواست كارگر نمي شد و بخت برگشتگي و هراسش فزوني مي گرفت، تا آنكه ضحاك تازي پديدار شد.
-------
داستان ضحاك با پدرش
یـــكــــی مــــرد بــــود انــــدر آن روزگــــار :
ز دشـــــت ســــــواران نــــــیــــــزه گــــــذار
76 ) Yeki mard bud andar ân ruzgâr : ze dašte savârân neyze gozâr
گـرانــمــایــه هــم شــاه و هــم نــیــك مــرد :
ز تــــرس جــــهــــانــــدار بــــا بــــاد ســــرد
77 ) Gerânmâye ham šâho ham nikmard :
z tarse jahândâr bâ bâd sard
كـــه مـــرداس نـــام گـــرانـــمــــایــــه بــــود :
بــه داد و دهــش بـــرتـــریـــن پـــایـــه بـــود
78 ) Ke Mardâs nâm gerânmâye bud : be dâdo dahaš bartarin pâye bud
مــــر او را ز دوشــــیــــدنــــی چــــارپـــــای :
ز هــر یـــك هـــزار آمـــدنـــدی بـــه جـــای
79 ) Mare u râ z dušidani cârpây :
z har yek hezâr âmadandi be jây
هــمــان گـــاو دوشـــا بـــه فـــرمـــانـــبـــری :
هـــمـــان تــــازی اســــپ گــــزیــــده مــــری
80 ) Hamân gâv dušâ be farmânbari :
hamân tâzi asp gozide mari
بــز و مــیــش بــد شــیــرور هــمــچــنــیــن : بـــدوشـــیــــزگــــان داده بــــد پــــاك دیــــن
81 ) Bozo miš bod širvar hamcenin : bedušizegân dâde bod pâk din
بـه شــیــر آن كــســی را كــه بــودی نــیــاز :
بـــدان خـــواســـتـــه دســـت بـــردی فــــراز
82 ) Be šir ân kasi râ ke budi niâz :
bedân xâste dast bordi farâz
پــســـر بـــد مـــر ایـــن پـــاك دل را یـــكـــی :
كــش از مــهـــر بـــهـــره نـــبـــود انـــدكـــی
83 ) Pesar bod mare in pâkdel râ yeki :
keš az mehr bahre nabud andaki
جـــهـــان جـــوی را نـــام ضــــحــــاك بــــود :
دلــیــر و ســـبـــكـــســـار و نـــاپـــاك بـــود
84 ) Jahânjuy râ nâm Zahâk bud :
daliro saboksâro nâpâk bud
كــجــا بــیــور اســپــش هــمــی خــوانــدنــد :
چـــنـــیـــن نـــام بـــر پـــهـــلـــوی رانـــدنـــد
85 ) Kojâ Baivar aspaš hami xândand :
conin nâm bar pahlavâni rândand
كــجــا بـــیـــور از پـــهـــلـــوانـــی شـــمـــار :
بـــــــود بـــــــر زبـــــــان دری ده هــــــــزار
86 ) Kojâ Baivar az pahlavâni šomâr :
bud bar zabâne dari dah hezâr
ز اســـپــــان تــــازی بــــه زریــــن ســــتــــام :
ورا بــــود بــــیــــور كــــه بــــردنــــد نــــام
87 ) Z aspâne tâzi be zarin setâm :
varâ bud ? ke bordand nâm
شــب و روز بـــودی دو بـــهـــره بـــه زیـــن : ز روی بــــزرگــــی نــــه از روی كــــیـــــن
88 ) šabo ruz budi do bahre be zin :
z ruye bozorgi na az ruye kin
چــنــان بــد كـــه ابـــلـــیـــس روزی پـــگـــاه :
بــیــامــد بـــه ســـان یـــكـــی نـــیـــك خـــواه
89 ) Conân bod ke Eblis ruzi pegâh : biyâmad be sâne yeki nikxâh
دل مـــهـــتــــر از راه نــــیــــكــــی بــــبــــرد :
جـــوان گـــوش گـــفـــتـــار او را ســــپــــرد
90 ) Dele mehtar az râhe niki beborad
: javân guš goftâre u râ sepord
بـدو گـفــت پــیــمــانــت خــواهــم نــخــســت :
پــس آنــگــه ســخــن بــرگــشــایــم درســـت
91 ) Bedo goft peymânat xâham noxost
: pas ângah soxan bargošâyam dorost
جــوان نــیــك دل گــشــت فــرمــانــش كــرد :
چـنــان چــون بــفــرمــود ســوگــنــد خــورد
92 ) Javâne nikdel gašte farmânaš kard :
conân con befarmud sogand xorad
كـــه راز تـــو بـــا كـــس نـــگـــویـــم ز بـــن :
ز تــو بــشــنــوم هــر چــه گــویــی ســخـــن
93 ) Ke râze to bâ kas naguyam z bon :
z to bešnavam har ce guyi soxan
بــدو گــفــت جــز تــو كـــســـی كـــدخـــدای :
چــه بــایــد هــمـــی بـــا تـــو انـــدر ســـرای
94 ) Bedo goft joz to kasi kadxodây :
ce bâyad hami bâ to andar sarây
چــه بــایــد پــدركــش پـــســـر چـــون بـــود :
یــكــی پـــنـــدت از مـــن بـــبـــایـــد شـــنـــود
95 ) Ce bâyad pedarkoš pesar con bud
: yeki pandat az man bebâyad šonud
زمــانــه بــریــن خــواجــه ی ســـالـــخـــورد :
هـــمـــی دیـــر مـــانـــد تــــو انــــدر نــــورد
96 ) Zamâne barin xâjeye sâlxord :
hami dir mând to andar navard
بـــگـــیـــر ایـــن ســـرمــــایــــه و رجــــاه او :
تــــرا زیــــبــــد انــــدر جــــهــــان گـــــاه او
97 ) Begir in sarmâyeo ? u :
torâ zibad andar jahân gâhe u
بــریـــن گـــفـــتـــه ی مـــن چـــو داری وفـــا :
جـــهـــانـــدار بــــاشــــی یــــكــــی پــــادشــــا
98 ) Barin gofteye man co dâri vafâ :
jahândâr bâši yeki pâdeša
چــو ضــحــاك بــشــنــیــد انــدیــشــه كــرد :
ز خــــون پــــدر شــــد دلـــــش پـــــر ز درد
99 ) Co Zahâk bešnid andiše kard :
z xun pedar šod delaš por z dard
بـه ابـلــیــس گــفــت ایــن ســزاوار نــیــســت :
دگــر گــویــی كــایــن از در كــار نــیــســـت
100 ) Be Eblis goft in sezâvâr nist :
degar guyi ke in az dar kâr nist
بــدو گــفــت گــر بــگــذری زیـــن ســـخـــن :
بــتـــابـــی ز ســـوگـــنـــد و پـــیـــمـــان مـــن
101 ) Bedo goft gar bogzari z in soxan :
betâbi z sogando peymâne man
بــمــانــد بــه گــردنــت ســوگــنـــد وبـــنـــد :
شــوی خــوار مــانــدت پــدرت ارجـــمـــنـــد
102 ) Bemânad be gardanat sogando band :
šavi xâr mânadat pedarat arjmand
ســـــر مـــــرد تـــــازی بــــــه دام آوریــــــد :
چــنــان شــد كــه فــرمـــان او بـــرگـــزیـــد
103 ) Sare marde tâzi be dâm âvarid :
conân šod ke farmâne u bargozid
بــپــرســیــد كــایــن چــاره بــا مــن بــگــوی : نـــتـــابــــم ز رای تــــو مــــن هــــیــــچ روی
104 ) Beporsid ke in câre bâ man beguy :
natâbam z rây to man hic ruy
بـــدو گــــفــــت مــــن چــــاره ســــازم تــــرا :
بـــه خـــورشـــیـــد ســـر بـــرفـــرازم تـــرا
105 ) Bedo goft man câre sâzim torâ :
be xoršid sar barfarâzam torâ
مــــر آن پــــادشـــــا را در انـــــدر ســـــرای : یــكــی بــوســتـــان بـــود بـــس دلـــگـــشـــای
106 ) Mare ân pâdeša râ dar andar sarây :
yeki bustân bud bas delgošây
گــرانــمــایــه شــبــگــیـــر بـــرخـــاســـتـــی :
ز بـــهـــر پـــرســـتــــش بــــیــــاراســــتــــی
107 ) Gerânmâye šabgir barxâsti :
z bahre parasteš biyârasti
ســر و تــن بــشــســتــی نــهــفــتــه بــه بــاغ :
پـــرســـتـــنـــده بـــا او بــــبــــردی چــــراغ
108 ) Saro tan bešosti nahofte be bâq :
parastande bâ u bebordi cerâq
بـــیــــاورد واژونــــه ابــــلــــیــــس بــــنــــد :
یـــكـــی ژرف چـــاهـــی بـــره بـــربـــكـــنـــد
109 ) Biyâvard vâžune Eblis band : yeki žarf câhi bareh bar bekand
پـــس ابـــلـــیــــس واژونــــه آن ژرف چــــاه :
بــه خــاشــاك پــوشــیــد و بـــســـتـــرد راه
110 ) Pas Eblis vâžune ân žarf câh :
be xâšâk pušido bastard râh
ســـر تـــازیـــان مـــهــــتــــر نــــامــــجــــوی :
شـــب آمـــد ســـوی بــــاغ بــــنــــهــــاد روی
111 ) Sare tâziyân mehtar nâmjuy : šab âmad suye bâq benhâd ruy
بـه چـاه انـدر افــتــاد و بــشــكــســت پــســت :
شــد آن نــیـــك دل مـــرد یـــزدان پـــرســـت
112 ) Be câh andar oftâdo beškast past :
šod ân nikdel marde yazdân parast
بـــه هـــر نـــیـــك و بـــد شـــاه آزاد مــــرد :
بـــه فــــرزنــــد بــــر نــــازده بــــاد ســــرد
113 ) Be har niko bad šâhe âzâdmard :
be farzand bar ? bâd sard
هــمــی پــروریــدش بـــه نـــاز و بـــه رنـــج :
بــــدو بــــود شـــــاد و بـــــدو داد گـــــنـــــج
114 ) Hami parvaridaš be nâzo be ranj :
bedu bud šâdo bedu dâd ganj
چـــنـــان بـــدگـــهـــر شـــوخ فــــرزنــــد او :
بــــگــــشـــــت از ره داد و پـــــیـــــونـــــد او
115 ) Conân badgohar šux farzande u :
begašt az rahe dâdo peyvand u
بـــه خـــون پـــدر گـــشـــت هـــم داســـتــــان :
ز دانـــا شـــنـــیــــدم مــــن ایــــن داســــتــــان
116 ) Be xune pedar gašt ham dâstan :
z dânâ šenidam man in dâstan
كــه فــرزنــد بــد گــر شــود نــره شـــیـــر :
بـــه خـــون پـــدر هـــم نـــبـــاشـــد دلـــیــــر
117 ) Ke farzande bad gar šavad nareh šir :
be xune pedar ham nabâšad delir
مــگــر در نــهــانــش ســخــن دیـــگـــرســـت :
پــــژوهــــنـــــده را راز بـــــا مـــــادرســـــت
118 ) Magar dar nahânaš soxan digarast :
pažuhandeh râ râz bâ mâdarast
فــــرومــــایــــه ضــــحــــاك بــــی دادگـــــر :
بـــدیـــن چـــاره بـــگـــرفــــت جــــای پــــدر
119 ) Forumâye Zahâk bidâdgar :
bedin câreh begreft jâye pedar
------
یـــكــــی مــــرد بــــود انــــدر آن روزگــــار :
ز دشـــــت ســــــواران نــــــیــــــزه گــــــذار
76 ) Yeki mard bud andar ân ruzgâr : ze dašte savârân neyze gozâr
گـرانــمــایــه هــم شــاه و هــم نــیــك مــرد :
ز تــــرس جــــهــــانــــدار بــــا بــــاد ســــرد
77 ) Gerânmâye ham šâho ham nikmard :
z tarse jahândâr bâ bâd sard
كـــه مـــرداس نـــام گـــرانـــمــــایــــه بــــود :
بــه داد و دهــش بـــرتـــریـــن پـــایـــه بـــود
78 ) Ke Mardâs nâm gerânmâye bud : be dâdo dahaš bartarin pâye bud
مــــر او را ز دوشــــیــــدنــــی چــــارپـــــای :
ز هــر یـــك هـــزار آمـــدنـــدی بـــه جـــای
79 ) Mare u râ z dušidani cârpây :
z har yek hezâr âmadandi be jây
هــمــان گـــاو دوشـــا بـــه فـــرمـــانـــبـــری :
هـــمـــان تــــازی اســــپ گــــزیــــده مــــری
80 ) Hamân gâv dušâ be farmânbari :
hamân tâzi asp gozide mari
بــز و مــیــش بــد شــیــرور هــمــچــنــیــن : بـــدوشـــیــــزگــــان داده بــــد پــــاك دیــــن
81 ) Bozo miš bod širvar hamcenin : bedušizegân dâde bod pâk din
بـه شــیــر آن كــســی را كــه بــودی نــیــاز :
بـــدان خـــواســـتـــه دســـت بـــردی فــــراز
82 ) Be šir ân kasi râ ke budi niâz :
bedân xâste dast bordi farâz
پــســـر بـــد مـــر ایـــن پـــاك دل را یـــكـــی :
كــش از مــهـــر بـــهـــره نـــبـــود انـــدكـــی
83 ) Pesar bod mare in pâkdel râ yeki :
keš az mehr bahre nabud andaki
جـــهـــان جـــوی را نـــام ضــــحــــاك بــــود :
دلــیــر و ســـبـــكـــســـار و نـــاپـــاك بـــود
84 ) Jahânjuy râ nâm Zahâk bud :
daliro saboksâro nâpâk bud
كــجــا بــیــور اســپــش هــمــی خــوانــدنــد :
چـــنـــیـــن نـــام بـــر پـــهـــلـــوی رانـــدنـــد
85 ) Kojâ Baivar aspaš hami xândand :
conin nâm bar pahlavâni rândand
كــجــا بـــیـــور از پـــهـــلـــوانـــی شـــمـــار :
بـــــــود بـــــــر زبـــــــان دری ده هــــــــزار
86 ) Kojâ Baivar az pahlavâni šomâr :
bud bar zabâne dari dah hezâr
ز اســـپــــان تــــازی بــــه زریــــن ســــتــــام :
ورا بــــود بــــیــــور كــــه بــــردنــــد نــــام
87 ) Z aspâne tâzi be zarin setâm :
varâ bud ? ke bordand nâm
شــب و روز بـــودی دو بـــهـــره بـــه زیـــن : ز روی بــــزرگــــی نــــه از روی كــــیـــــن
88 ) šabo ruz budi do bahre be zin :
z ruye bozorgi na az ruye kin
چــنــان بــد كـــه ابـــلـــیـــس روزی پـــگـــاه :
بــیــامــد بـــه ســـان یـــكـــی نـــیـــك خـــواه
89 ) Conân bod ke Eblis ruzi pegâh : biyâmad be sâne yeki nikxâh
دل مـــهـــتــــر از راه نــــیــــكــــی بــــبــــرد :
جـــوان گـــوش گـــفـــتـــار او را ســــپــــرد
90 ) Dele mehtar az râhe niki beborad
: javân guš goftâre u râ sepord
بـدو گـفــت پــیــمــانــت خــواهــم نــخــســت :
پــس آنــگــه ســخــن بــرگــشــایــم درســـت
91 ) Bedo goft peymânat xâham noxost
: pas ângah soxan bargošâyam dorost
جــوان نــیــك دل گــشــت فــرمــانــش كــرد :
چـنــان چــون بــفــرمــود ســوگــنــد خــورد
92 ) Javâne nikdel gašte farmânaš kard :
conân con befarmud sogand xorad
كـــه راز تـــو بـــا كـــس نـــگـــویـــم ز بـــن :
ز تــو بــشــنــوم هــر چــه گــویــی ســخـــن
93 ) Ke râze to bâ kas naguyam z bon :
z to bešnavam har ce guyi soxan
بــدو گــفــت جــز تــو كـــســـی كـــدخـــدای :
چــه بــایــد هــمـــی بـــا تـــو انـــدر ســـرای
94 ) Bedo goft joz to kasi kadxodây :
ce bâyad hami bâ to andar sarây
چــه بــایــد پــدركــش پـــســـر چـــون بـــود :
یــكــی پـــنـــدت از مـــن بـــبـــایـــد شـــنـــود
95 ) Ce bâyad pedarkoš pesar con bud
: yeki pandat az man bebâyad šonud
زمــانــه بــریــن خــواجــه ی ســـالـــخـــورد :
هـــمـــی دیـــر مـــانـــد تــــو انــــدر نــــورد
96 ) Zamâne barin xâjeye sâlxord :
hami dir mând to andar navard
بـــگـــیـــر ایـــن ســـرمــــایــــه و رجــــاه او :
تــــرا زیــــبــــد انــــدر جــــهــــان گـــــاه او
97 ) Begir in sarmâyeo ? u :
torâ zibad andar jahân gâhe u
بــریـــن گـــفـــتـــه ی مـــن چـــو داری وفـــا :
جـــهـــانـــدار بــــاشــــی یــــكــــی پــــادشــــا
98 ) Barin gofteye man co dâri vafâ :
jahândâr bâši yeki pâdeša
چــو ضــحــاك بــشــنــیــد انــدیــشــه كــرد :
ز خــــون پــــدر شــــد دلـــــش پـــــر ز درد
99 ) Co Zahâk bešnid andiše kard :
z xun pedar šod delaš por z dard
بـه ابـلــیــس گــفــت ایــن ســزاوار نــیــســت :
دگــر گــویــی كــایــن از در كــار نــیــســـت
100 ) Be Eblis goft in sezâvâr nist :
degar guyi ke in az dar kâr nist
بــدو گــفــت گــر بــگــذری زیـــن ســـخـــن :
بــتـــابـــی ز ســـوگـــنـــد و پـــیـــمـــان مـــن
101 ) Bedo goft gar bogzari z in soxan :
betâbi z sogando peymâne man
بــمــانــد بــه گــردنــت ســوگــنـــد وبـــنـــد :
شــوی خــوار مــانــدت پــدرت ارجـــمـــنـــد
102 ) Bemânad be gardanat sogando band :
šavi xâr mânadat pedarat arjmand
ســـــر مـــــرد تـــــازی بــــــه دام آوریــــــد :
چــنــان شــد كــه فــرمـــان او بـــرگـــزیـــد
103 ) Sare marde tâzi be dâm âvarid :
conân šod ke farmâne u bargozid
بــپــرســیــد كــایــن چــاره بــا مــن بــگــوی : نـــتـــابــــم ز رای تــــو مــــن هــــیــــچ روی
104 ) Beporsid ke in câre bâ man beguy :
natâbam z rây to man hic ruy
بـــدو گــــفــــت مــــن چــــاره ســــازم تــــرا :
بـــه خـــورشـــیـــد ســـر بـــرفـــرازم تـــرا
105 ) Bedo goft man câre sâzim torâ :
be xoršid sar barfarâzam torâ
مــــر آن پــــادشـــــا را در انـــــدر ســـــرای : یــكــی بــوســتـــان بـــود بـــس دلـــگـــشـــای
106 ) Mare ân pâdeša râ dar andar sarây :
yeki bustân bud bas delgošây
گــرانــمــایــه شــبــگــیـــر بـــرخـــاســـتـــی :
ز بـــهـــر پـــرســـتــــش بــــیــــاراســــتــــی
107 ) Gerânmâye šabgir barxâsti :
z bahre parasteš biyârasti
ســر و تــن بــشــســتــی نــهــفــتــه بــه بــاغ :
پـــرســـتـــنـــده بـــا او بــــبــــردی چــــراغ
108 ) Saro tan bešosti nahofte be bâq :
parastande bâ u bebordi cerâq
بـــیــــاورد واژونــــه ابــــلــــیــــس بــــنــــد :
یـــكـــی ژرف چـــاهـــی بـــره بـــربـــكـــنـــد
109 ) Biyâvard vâžune Eblis band : yeki žarf câhi bareh bar bekand
پـــس ابـــلـــیــــس واژونــــه آن ژرف چــــاه :
بــه خــاشــاك پــوشــیــد و بـــســـتـــرد راه
110 ) Pas Eblis vâžune ân žarf câh :
be xâšâk pušido bastard râh
ســـر تـــازیـــان مـــهــــتــــر نــــامــــجــــوی :
شـــب آمـــد ســـوی بــــاغ بــــنــــهــــاد روی
111 ) Sare tâziyân mehtar nâmjuy : šab âmad suye bâq benhâd ruy
بـه چـاه انـدر افــتــاد و بــشــكــســت پــســت :
شــد آن نــیـــك دل مـــرد یـــزدان پـــرســـت
112 ) Be câh andar oftâdo beškast past :
šod ân nikdel marde yazdân parast
بـــه هـــر نـــیـــك و بـــد شـــاه آزاد مــــرد :
بـــه فــــرزنــــد بــــر نــــازده بــــاد ســــرد
113 ) Be har niko bad šâhe âzâdmard :
be farzand bar ? bâd sard
هــمــی پــروریــدش بـــه نـــاز و بـــه رنـــج :
بــــدو بــــود شـــــاد و بـــــدو داد گـــــنـــــج
114 ) Hami parvaridaš be nâzo be ranj :
bedu bud šâdo bedu dâd ganj
چـــنـــان بـــدگـــهـــر شـــوخ فــــرزنــــد او :
بــــگــــشـــــت از ره داد و پـــــیـــــونـــــد او
115 ) Conân badgohar šux farzande u :
begašt az rahe dâdo peyvand u
بـــه خـــون پـــدر گـــشـــت هـــم داســـتــــان :
ز دانـــا شـــنـــیــــدم مــــن ایــــن داســــتــــان
116 ) Be xune pedar gašt ham dâstan :
z dânâ šenidam man in dâstan
كــه فــرزنــد بــد گــر شــود نــره شـــیـــر :
بـــه خـــون پـــدر هـــم نـــبـــاشـــد دلـــیــــر
117 ) Ke farzande bad gar šavad nareh šir :
be xune pedar ham nabâšad delir
مــگــر در نــهــانــش ســخــن دیـــگـــرســـت :
پــــژوهــــنـــــده را راز بـــــا مـــــادرســـــت
118 ) Magar dar nahânaš soxan digarast :
pažuhandeh râ râz bâ mâdarast
فــــرومــــایــــه ضــــحــــاك بــــی دادگـــــر :
بـــدیـــن چـــاره بـــگـــرفــــت جــــای پــــدر
119 ) Forumâye Zahâk bidâdgar :
bedin câreh begreft jâye pedar
--------------------------------
بیور = [وَ ] (عدد، ص ، اِ) بیوار. در زبان پهلوی ده هزار بود. (فرهنگ اسدی ). ده هزار. (برهان ). (10000) بزرگترین عددیست که در اوستا نام برده شده . در پهلوی بیور، دراوستا باوار.
بیور = [ وَ / ب َ وَ] (اِخ ) مخفف بیوراسب . نام ضحاک ماران و او را بیورسب میخوانده اند و بتخفیف بیور خوانند لیکن صاحب فرهنگ به این معنی بفتح اول و ضم ثانی آورده است . (برهان ). بیورد. لقب ضحاک ، چه ده هزار اسب بر درگاه او موجود بود. (رشیدی ) (انجمن آرا). ضحاک تازی . (ناظم الاطباء). نام ضحاک . بیوراسب
ستام = [ س ِ ] (اِ) ساخت و یراق زین اسب مطلقاً، لجام و سرافسار محلی بزر و نقره . (برهان ).ساخت زین یعنی لجام و یراق زین اسب محلی بزر و نقره . (انجمن آرا). ساخت مرکب . (رشیدی ). زیوری است که به اسب تعلق دارد. (غیاث ). استام . اوستام
شبگیر = [ ش َ ] (نف ، اِ مرکب ، ق مرکب ) صبح و سحرگاه . (برهان ). وقت سحر. پیش از صبح . اول صبح . (آنندراج ). اول صبح . (فرهنگ نظام ). سحرگاه . (ناظم الاطباء
داستان ضحاك با پدرش:
ضحاك فرزند اميري نيك سرشت و دادگر به نام« مرداس» بود. اهريمن كه در جهان جز فتنه و آشوب كاري نداشت كمر به گمراه كردن ضحاك جوان بست. به اين مقصود خود را به صورت مردي نيكخواه و آراسته درآورد و پيش ضحاك رفت و سر در گوش او گذاشت و سخنهاي نغز و فريبنده گفت. ضحاك فريفته او شد. آنگاه اهريمن گفت: « اي ضحاك، مي خواهم رازي با تو درميان بگذارم. اما بايد سوگند بخوري كه اين راز را با كسي نگويي.» ضحاك سوگند خورد.
اهريمن وقتي مطمئن شد گفت: « چرا بايد تا چون تو جواني هست پدر پيرت پادشاه باشد؟ چرا سستي مي كني؟ پدرت را از ميان بردار و خود پادشاه شو. همه كاخ و گنج و سپاه از آن تو خواهد شد.»
ضحاك كه جواني تهي مغز بود دلش از راه به در رفت و در كشتن پدر با اهريمن يار شد. اما نمي دانست چگونه پدر را نابود كند. اهريمن گفت: « غم مخور چاره اين كار با من است.» مرداس باغي دلكش داشت. هر روز بامداد برمي خواست و پيش از دميدن آفتاب در آن عبادت مي كرد. اهريمن بر سر راه او چاهي كند و روي آن را با شاخ و برگ پوشانيد. روز ديگر مرداس نگون بخت كه براي عبادت مي رفت در چاه افتاد و كشته شد و ضحاك ناسپاس بر تخت شاهي نشست.
بیور = [وَ ] (عدد، ص ، اِ) بیوار. در زبان پهلوی ده هزار بود. (فرهنگ اسدی ). ده هزار. (برهان ). (10000) بزرگترین عددیست که در اوستا نام برده شده . در پهلوی بیور، دراوستا باوار.
بیور = [ وَ / ب َ وَ] (اِخ ) مخفف بیوراسب . نام ضحاک ماران و او را بیورسب میخوانده اند و بتخفیف بیور خوانند لیکن صاحب فرهنگ به این معنی بفتح اول و ضم ثانی آورده است . (برهان ). بیورد. لقب ضحاک ، چه ده هزار اسب بر درگاه او موجود بود. (رشیدی ) (انجمن آرا). ضحاک تازی . (ناظم الاطباء). نام ضحاک . بیوراسب
ستام = [ س ِ ] (اِ) ساخت و یراق زین اسب مطلقاً، لجام و سرافسار محلی بزر و نقره . (برهان ).ساخت زین یعنی لجام و یراق زین اسب محلی بزر و نقره . (انجمن آرا). ساخت مرکب . (رشیدی ). زیوری است که به اسب تعلق دارد. (غیاث ). استام . اوستام
شبگیر = [ ش َ ] (نف ، اِ مرکب ، ق مرکب ) صبح و سحرگاه . (برهان ). وقت سحر. پیش از صبح . اول صبح . (آنندراج ). اول صبح . (فرهنگ نظام ). سحرگاه . (ناظم الاطباء
داستان ضحاك با پدرش:
ضحاك فرزند اميري نيك سرشت و دادگر به نام« مرداس» بود. اهريمن كه در جهان جز فتنه و آشوب كاري نداشت كمر به گمراه كردن ضحاك جوان بست. به اين مقصود خود را به صورت مردي نيكخواه و آراسته درآورد و پيش ضحاك رفت و سر در گوش او گذاشت و سخنهاي نغز و فريبنده گفت. ضحاك فريفته او شد. آنگاه اهريمن گفت: « اي ضحاك، مي خواهم رازي با تو درميان بگذارم. اما بايد سوگند بخوري كه اين راز را با كسي نگويي.» ضحاك سوگند خورد.
اهريمن وقتي مطمئن شد گفت: « چرا بايد تا چون تو جواني هست پدر پيرت پادشاه باشد؟ چرا سستي مي كني؟ پدرت را از ميان بردار و خود پادشاه شو. همه كاخ و گنج و سپاه از آن تو خواهد شد.»
ضحاك كه جواني تهي مغز بود دلش از راه به در رفت و در كشتن پدر با اهريمن يار شد. اما نمي دانست چگونه پدر را نابود كند. اهريمن گفت: « غم مخور چاره اين كار با من است.» مرداس باغي دلكش داشت. هر روز بامداد برمي خواست و پيش از دميدن آفتاب در آن عبادت مي كرد. اهريمن بر سر راه او چاهي كند و روي آن را با شاخ و برگ پوشانيد. روز ديگر مرداس نگون بخت كه براي عبادت مي رفت در چاه افتاد و كشته شد و ضحاك ناسپاس بر تخت شاهي نشست.
------
خوالیگری كردن ابلیس
چـو ابــلــیــس پــیــوســتــه دیــد آن ســخــن :
یـــكـــی بـــنـــد بـــد را نـــو افـــگـــنـــد بـــن
121 ) Co Eblis peyvaste did ân soxan :
yeki bande bad râ now afgand bon
بـــدو گـــفـــت گـــر ســـوی مـــن تـــافـــتـــی :
ز گـــیـــتـــی هـــمـــه كــــام دل یــــافــــتــــی
122 ) Bedu goft gar suye man tâfti :
z giti hame kâme del yâfti
اگــر هــمــچــنــیــن نــیــز پــیــمــان كــنـــی :
نــپــیــچــی ز گــفــتــار و فــرمـــان كـــنـــی
123 ) Agar hamcenin niz peymân koni :
napici z goftâro farmân koni
جـهـان ســر بــه ســر پــادشــاهــی تــراســت :
دد و مـــردم و مـــرغ و مـــاهـــی تـــراســـت
124 ) Jahân sar be sar pâdešâhi torâst :
dado mardomo morqo mâhi torâst
چـو ایـن كــرده شــد ســاز دیــگــر گــرفــت
: یـكــی چــاره كــرد از شــگــفــتــی شــگــفــت
125 ) Co in karde šod sâze digar gereft :
yeki câre kard az šegofti šegoft
جـــوانـــی بـــرآراســـت از خـــویـــشــــتــــن
: ســـخـــن گــــوی و بــــیــــنــــادل و رای زن
126 ) Javâni barârâst az xištan :
soxan guyo binâdelo râyzan
هــمــیــدون بــه ضــحـــاك بـــنـــهـــاد روی
: نـبــودش بــه جــز آفــریــن گــفــت و گــوی
127 ) Hamidun be Zahâk benhâd ruy :
nabudaš be joz âfarin goftoguy
بـــدو گــــفــــت اگــــر شــــاه را در خــــورم
: یـــكـــی نـــامـــور پـــاك خــــوالــــیــــگــــرم
128 ) Bedu goft agar šâh râ darxoram :
yeki nâmvar pâke xâligarâm
چــو بــشــنــیــد ضــحــاك بـــنـــواخـــتـــش
: ز بــهــر خــورش جـــایـــگـــه ســـاخـــتـــش
129 ) Co bešnid Zahâk benvâxtaš :
z bahre xoreš jâygah sâxtaš
كـــلـــیـــد خــــورش خــــانــــه ی پــــادشــــا :
بـــــدو داد دســـــتـــــور فـــــرمـــــانــــــروا
130 ) Kelid xoreš xâneye pâdeša :
bedu dâd dastur farmânravâ
فــــراوان نــــبـــــود آن زمـــــان پـــــرورش :
كـه كـمـتــر بــد از خــوردنــی هــا خــورش
131 ) Farâvân nabud ân zamân parvaraš :
ke kamtar bod az xordanihâ xoreš
ز هــر گــوشـــت از مـــرغ و از چـــارپـــای
: خـورش گــر بــیــاورد یــك یــك بــه جــای
132 ) Z har gušt az morqo az cârpây :
xorešgar biyâvard yek yek be jây
بــه خــونــش بــپــرورد بــر ســـان شـــیـــر :
بـــدان تــــا كــــنــــد پــــادشــــا را دلــــیــــر
133 ) Be xunaš beparvard bar sâne šir :
bedân tâ konad pâdeša râ delir
سـخــن هــر چــه گــویــدش فــرمــان كــنــد :
بـــه فـــرمـــان او دل گــــروگــــان كــــنــــد
134 ) Soxan harce guyadaš farmân konad :
be farmâne u del gerogân konad
خــورش زرده ی خــایـــه دادش نـــخـــســـت :
بــدان داشــتـــش یـــك زمـــان تـــنـــدرســـت
135 ) Xoreš zardehye xâye dâdaš naxost :
bedân dâštaš yek zamân tandorost
بــخــورد و بــرو آفــریــن كـــرد ســـخـــت :
مــزه یــافــت خــوانــدش ورا نــیــك بــخــت
136 ) Bexorado baru âfarin kard saxt :
mazeh yâft xândanš varâ nikbaxt
چــنــیــن گــفــت ابــلــیــس نــیــرنــگ ســـاز :
كـــه شـــادان زی ای شــــاه گــــردن فــــراز
137 ) Conin goft Eblis neyrang sâz :
ke šâdân ziy ey šâhe gardanfarâz
كــه فــردات از آن گــونــه ســازم خـــورش
: كــزو بــاشـــدت ســـر بـــه ســـر پـــرورش
138 ) Ke fardât az ân gune sâzam xoreš :
ka az u bâšadat sar be sar parvareš
بــرفــت هــمــه شــب ســگـــالـــش گـــرفـــت :
كـه فــردا ز خــوردن چــه ســازد شــگــفــت
139 ) Beraft hame šab segâlaš gereft :
ke afardâ z xordan ce sâzad šegoft
خــورش هــا ز كــبــك و تــذرو ســـپـــیـــد :
بــــســــازیــــد و آمــــد دلــــی پــــرامــــیــــد
140 ) Xorešhâ z kabko tazaru sepid :
besâzido âmad deli por omid
شــه تــازیــان چــون بـــه نـــان دســـت بـــرد :
ســـر كـــم خـــرد مـــهــــر او را ســــپــــرد
141 ) šahe tâziyân con be nân dast bord
: sare kam xerad mehre u râ sepord
ســـیـــم روز خـــوان را بـــه مـــرغ و بـــره
: بــیــاراســتــش گـــونـــه گـــون یـــكـــســـره
142 ) Seym ruz xân râ be morqo bareh :
biyârastaš gune gun yeksareh
بــه روز چـــهـــارم چـــو بـــنـــهـــاد خـــوان :
خــورش ســاخـــت از پـــشـــت گـــاو جـــوان
143 ) Be ruz cahârom co benhâd xân
: xoreš sâxt az pošte gâve javân
بــــدو انــــدرون زعــــفــــران و گـــــلـــــاب
: هــان ســـال خـــورده مـــی و مـــشـــگ نـــاب
144 ) Bedo andarun za'farâno golâb :
hân sâl xorde meyo mešge nâb
چــو ضــحــاك دســت انــدر آورد و خــورد :
شــگــفــت آمـــدش ز آن هـــشـــیـــوار مـــرد
145 ) Co Zahâk dast andar âvarado xord :
šegoft âmadaš z ân hošivâr mard
بــدو گــفــت كــه بــنـــگـــر كـــه از آرزوی :
چـه خـواهـی بـگـو بــا مــن ای نــیــك خــوی
146 ) Bedo goft ke bengar ke az ârezuy :
ce xâhi bego bâ man ey nikxuy
خــورش گــر بــدو گـــفـــت كـــای پـــادشـــا
: هــمــیـــشـــه بـــزی شـــاد و فـــرمـــانـــروا
147 ) Xorešgar bedo goft kây pâdeša :
hamiše bezi šâdo farmânravâ
مــرا دل ســراســر پـــر از مـــهـــر تـــســـت :
هــمــه تــوشــه ی جــانــم از چــهــر تــســت
148 ) Marâ del sarâsar por az mehre tost :
hame tušeye jânam az cehr tost
یــكــی حــاجــتــســتــم بــه نـــزدیـــك شـــاه :
و گــرچــه مــرا نــیــســـت ایـــن پـــایـــگـــاه
149 ) Yeki hâjatastam be nazdik šâh :
va garce marâ nist in pâygâh
كــه فــرمـــان دهـــد تـــا ســـر كـــتـــف اوی :
بــبــوســم بــدو بــرنــهـــم چـــشـــم و روی
150 ) Ke farmân dahad tâ sar ketfe uy :
bebusam bedo barnaham cašmo ruy
چــو ضــحــاك بــشــنــیـــد گـــفـــتـــار اوی :
نــــهــــانـــــی نـــــدانـــــســـــت بـــــازار اوی
151 ) Co Zahâk bešnid goftâre uy :
nahâni nadânest bâzâre uy
بـــدو گــــفــــت دارم مــــن ایــــن كــــام تــــو :
بـــلـــنـــدی بــــگــــیــــرد ازیــــن نــــام تــــو
152 ) Bedo goft dâram man in kâme to :
bolandi begirad az in nâme to
بـــفـــرمـــود تـــا دیــــو چــــون جــــفــــت او :
هـــمـــی بــــوســــه داد از بــــر كــــفــــت او
153 ) Befarmud tâ div con jofte u :
hami buse dâd az bare ketfe u
بــبــوســیــد و شــد بــر زمــیــن نــاپـــدیـــد :
كــس انــدرجــهــان ایــن شــگــفــتــی نــدیـــد
154 ) Bebusido šod bar zamin nâpadid :
kas andarjahân in šegofti nadid
دو مــار ســیــه از دو كـــتـــفـــش بـــرســـت :
غـمـی گـشـت و از هـر سـوی چـاره جــســت
155 ) Do mâre siyah az do ketfaš berost :
qami gašto az har suy câre jost
ســرانــجــام بــبـــریـــد هـــر دو ز كـــفـــت :
ســزد گــر بــمــانــی بــدیــن در شـــگـــفـــت
156 ) Saranjâm beborid har do z ketf :
sezad gar bemâni bedin dar šegoft
چـــو شـــاخ درخــــت آن دو مــــار ســــیــــاه :
بـــرآمـــد دگــــر بــــاره از كــــتــــف شــــاه
157 ) Co šâx deraxt ân do mâre siyâh :
barâmad degar bâreh az ketfe šâh
پـــزشـــگـــان فـــرزانـــه گــــرد آمــــدنــــد :
هــمــه یــك بــه یــك داســتـــان هـــا زدنـــد
158 ) Pezešgâne farzâne gard âmadand :
hameh yek be yek dâstanhâ zadand
ز هــر گــونــه نــیــرنــگ هــا ســاخــتــنـــد :
مـــر آن درد را چـــاره نـــشـــنـــاخـــتـــنـــ د
159 ) Z har gune neyranghâ sâxtand :
marr ân dard râ câre našnâxtand
بــه ســان پــزشــگــی پــس ابــلــیــس تــفـــت :
بــه فـــرزانـــگـــی نـــزد ضـــحـــاك رفـــت
160 ) Be sâne pezešgi pas Eblis taft :
be farzânegi nazde Zahâk raft
بــدو گــفـــت كـــایـــن بـــودنـــی كـــار بـــود :
بـــمـــان تـــا چـــه گـــردد نـــبــــایــــد درود
161 ) Bedu goft ke in budani kâr bud :
bemân tâ ce gardad nabâyad ?
خــورش ســاز و آرامــشــان ده بـــه خـــورد :
نــبــایــد جــز ایــن چـــاره ی نـــیـــز كـــرد
162 ) Xoreš sâzo ârâmešân deh be xord :
nabâyad joz in cârehyi niz kard
بــه جــز مــغــز مــردم مــده شـــان خـــورش :
مــگــر خــود بــمــیــرنـــد ازیـــن پـــرورش
163 ) Be joz maqze mardom madehšân xoreš :
magar xod bemirad az in parvaraš
نـگـر تـا كـه ابـلـیــس ازیــن گــفــت و گــوی :
چه كرد و چه خواست اندرین جست و جوی
164 ) Negar tâ ke Eblis az in goftoguy :
ce kardo ce xâst andarin jostojuy
تباه شدن روزگار جمشید
از آن پـــس بـــرآمــــد ز ایــــران خــــروش :
پـدیـد آمـد از هــر ســوی جــنــگ و جــوش
166 ) Az ân pas barâmad z Irân xoruš :
padid âmad az har suy jango juš
ســیــه گــشــت رخــشــنــده روز ســـپـــیـــد :
گــســســتــنــد پــیـــونـــد از جـــمـــشـــیـــد
167 ) Siyah gašt raxšandeh ruze sepid :
gosastand peyvand az Jamšid
بــــرو تــــیــــره شـــــد فـــــره ی ایـــــزدی :
بـــه كـــژی گـــرایـــیـــد و نـــابــــخــــردی
168 ) Baru tire šod farehye izadi :
be kaži garâyido nâbexradi
پـــدیـــد آمـــد از هـــر ســـوی خـــســــروی :
یـــكـــی نـــامـــجـــویـــی ز هـــر پـــهـــلـــوی
169 ) Padid âmad az har suy xosravi :
yeki nâmjuy z har pahlavi
ســـپـــه كـــرده و جـــنـــگ را ســـاخـــتــــه :
دل از مـــهـــر جـــمـــشـــیـــد پـــرداخـــتــــه
170 ) Sepah kardeho jang râ sâxteh :
del az mehre Jamšid pardâxte
یـــكـــایـــك ز ایــــران بــــرآمــــد ســــپــــاه :
ســـوی تـــازیـــان بـــرگــــرفــــتــــنـــ ـد راه
171 ) Yekâyek z Irân barâmad sepâh :
suye tâziyân bargereftand râh
شــنــودنــد كــان جــا یــكــی مــهـــتـــرســـت :
پــر از هـــول شـــاه اژدهـــا پـــیـــكـــرســـت
172 ) Šonudand kân jâ yeki mehtarast :
por az howle šâh aždahâ peykarast
ســــواران ایــــران هــــمــــه شـــــاه جـــــوی :
نــهــادنــد یـــك ســـر بـــه ضـــحـــاك روی
173 ) Savârâne Irân hame šâh juy :
nahâdand yek sar be Zahâk ruy
بــه شــاهــی بـــرو آفـــریـــن خـــوانـــدنـــد :
ورا شـــاه ایـــران زمـــیــــن خــــوانــــدنــــد
174 ) Be šâhi bar u âfarin xândand :
varâ šâhe Irânzamin xândand
كـــی اژدهـــافــــش بــــیــــامــــد چــــو بــــاد :
بــه ایــران زمــیــن تـــاج بـــر ســـر نـــهـــاد
175 ) Key aždahâfeš biyâmad co bâd :
be Irânzamin tâj bar sar nahâd
از ایــــران و از تــــازیــــان لــــشـــــگـــــری :
گــزیــن كــرد گــرد از هــمـــه كـــشـــوری
176 ) Az Irâno az tâziyân lašgari :
gozin kard gard az hameh kešvari
ســوی تــخــت جــمــشــیـــد بـــنـــهـــاد روی :
چــو انــگــشــتــری مــرد گــیــتــی بــه روی
177 ) Suye taxte Jamšid benhâd ruy :
co angoštari marde giti be ruy
چــو جــمــشــیــد را بــخــت شــد كــنـــدرو :
بــه تـــنـــگ انـــدر آمـــد جـــهـــانـــدار نـــو
178 ) Co Jamšid râ baxt šod kondrow :
be tang andar âmad jahândâre now
بـــرفـــت و بــــدو داد تــــخــــت و كــــلــــاه :
بــزرگــی و دیــهــیـــم و گـــنـــج و ســـپـــاه
179 ) Berafto bedo dâd taxto kolâh :
bozorgio dihimo ganjo sepâh
چـو سـد سـالـش انــدر جــهــان كــس نــدیــد :
بــــرو نــــام شــــاهــــی و او نــــاپـــــدیـــــد
180 ) Co sad sâlaš andar jahân kas nadid :
baru nâme šâhio u nâpadid
ســـدم ســـال روزی بــــه دریــــای چــــیــــن :
پــــدیــــد آمــــد آن شــــاه نــــاپــــاك دیـــــن
181 ) Sadom sâl ruzi be daryâye Cin :
padid âmad ân šâh nâpâk din
نـــهـــان گـــشــــتــــه بــــود از بــــد اژدهــــا :
نـــیـــامـــد بــــه بــــرجــــام هــــم زو رهــــا
182 ) Nahân gašte bud az bad aždahâ :
nayâmad be ? ham z u rahâ
چــو ضــحــاكــش آورد نــاگــه بــه چــنــگ :
یــــكــــایــــك نــــدادش زمــــانــــی درنـــــگ
183 ) Co zahâkaš âvarad nâgah be cang :
yekâyek nadâdaš zamâni derang
بـــه ارش ســـراســـر بـــدو نــــیــــم كــــرد :
جـــهـــان را ازو پـــاك بـــی بــــیــــم كــــرد
184 ) Be arš sarâsar bedu nim kard :
jahân râ az u pâk bibim kard
شــد آن تــخــت شـــاهـــی و آن دســـتـــگـــاه :
زمـــانـــه ربـــودش چـــو بـــی جــــاده كــــاه
185 ) Šod ân taxte šâhio ân dastgâh :
zamâne robudaš co bijâdeh kâh
ازو بــیــش بــر تــخــت شــاهـــی كـــه بـــود :
بـــر آن رنـــج بـــردن چـــه آمــــدش ســــود
186 ) Az u biš bar taxte šâhi ke bud :
bar ân ranj bordan ce âmadaš sud
گــذشــتــه بـــرو ســـالـــیـــان هـــفـــتـــســـد :
پـــدیـــد آوریـــده هـــمـــه نــــیــــك و بــــد
187 ) Gozašte bar u sâliyân haftsad :
padid âvarideh hame niko bad
چـــه بـــایـــد هـــمــــه زنــــدگــــانــــی دراز :
چــو گــیــتــی نــخــواهــد گـــشـــادنـــت راز
188 ) Ce bâyad hame zendegâni derâz :
co giti naxâhad gošâdanat râz
هــمــی پـــرورانـــدت بـــا شـــهـــد و نـــوش :
جــز آواز نـــرمـــت نـــیـــایـــد بـــه گـــوش
189 ) Hami parvarânadat bâ šahado nuš :
joz âvâze narmat nayâyad be guš
یـكـایـك چـو گـویــی كــه گــســتــرد مــهــر :
نــخــواهــد نــمــودن بــه بــد نــیــز چــهـــر
190 ) Yekâyek co guyi ke gostarad mehr :
naxâhad nemudan be bad niz cehr
بــــدو شــــاد بــــاشــــی و نـــــازی بـــــدوی :
هـــمــــان راز دلــــرا گــــشــــایــــی بــــدوی
191 ) Bedo šâd bâšio nâzi beduy :
hamân râze delrâ gošâyi beduy
یــــكـــــی نـــــغـــــز بـــــازی بـــــرون آورد :
بــــه دلـــــت انـــــدرون درد و خـــــون آورد
192 ) Yeki naqz bâzi borun âvarad :
be delat andarun dardo xun âvarad
پادشاهی ضحاك هزار سال بود
چـو ضـحــاك شــد بــر جــهــان شــهــریــار :
بــرو ســـالـــیـــان انـــجـــمـــن شـــد هـــزار
2 ) Co Zahâk šod bar jahân šahryâr :
bar u sâliyân anjoman šod hazâr
ســـراســـر زمـــانـــه بـــدو گـــشــــت بــــاز
: بـــــرآمــــــد بــــــریــــــن روزگــــــار دراز
3 ) Sarâsar zamâne bedu gašt bâz :
barâmad barin ruzgâr derâz
نـــهـــان گـــشـــت كـــردار فــــرزانــــگــــان :
پــــراگــــنــــده شــــد كــــام دیــــوانــــگــــان
4 ) Nahân gašt kerdâr farzânegân :
parâkandeh šod kâme divânegân
هــنــر خــوار شــد جــادویـــی ارجـــمـــنـــد :
نـــهــــان راســــتــــی آشــــكــــارا گــــزنــــد
5 ) Honar xâr šod jâduyi arjmand :
nahâne râsti âšekârâ gazand
شــــده بـــــر بـــــدی دســـــت دیـــــوان دراز :
بـه نـیـكــی نــرفــتــی ســخــن جــز بــه راز
6 ) šodeh bar badi daste divân derâz :
be niki narafti soxan joz be râz
دو پــاكــیـــزه از خـــانـــه جـــمـــشـــیـــد :
بـــرون آوریـــدنـــد لـــرزان چــــو بــــیــــد
7 ) Do pâkize az xânehye Jamšid :
borun âvaridand larzân co bid
كـه جــمــشــیــد را هــر دو دخــتــر بــدنــد :
ســـر بـــانـــوان را چـــو افـــســـر بــــدنــــد
8 ) Ke Jamšid râ har do doxtar bodand :
sare banovân râ co afsar bodand
ز پــوشــیــده رویـــان یـــكـــی شـــهـــرنـــاز
: دگـــــر پـــــاكدامـــــن بـــــنـــــام ارنـــــواز
9 ) Z pušide ruyân yeki šahrnâz :
degar pâkdâman benâm arnavâz
بــــه ایــــوان ضــــحــــاك بــــردنــــدشــــان : بـــر آن اژدهـــافــــش ســــپــــردنــــدشــــان
10 ) Be ivân Zahâk bordandešân
: bar ân aždahâfeš sepordandešân
چــونــان بــد كــه هــرشــب دو مــرد جــوان :
چـه كـهــتــر چــه از تــخــمــه پــهــلــوان
11 ) Conân bod ke har šab do marde javân :
ce kohtar ce az toxmeye pahlevân
خــورشـــگـــر بـــبـــردی بـــه ایـــوان شـــاه
: هــــمــــی ســــاخــــتــــی راه درمــــان شـــــاه
12 ) Xorošgar bebordi be ivâne šâh :
hami sâxti râhe darmân šâh
بــكـــشـــتـــی و مـــغـــزش بـــپـــرداخـــتـــی
: مــــران اژدهــــا را خــــورش ســــاخــــتــــی
13 ) Bekoštio maqzaš bepardâxti :
marân aždahâ râ xoreš sâxti
دو پــــاكــــیــــزه از گــــوهـــــر پـــــادشـــــا
: دو مــــرد گــــرانــــمــــایــــه و پـــــارســـــا
14 ) Do pâkize az gohare pâdeša
: do marde garânmâyeo pârsâ
یــــكـــــی نـــــام ارمـــــایـــــل پـــــاكدیـــــن
: دگـــر نـــام گـــرمـــایــــل پــــیــــش بــــیــــن
15 ) Yeki nâm Armâyel pâkdin :
degar nâm Garmâyel pišbin
چـــنـــان بـــد كـــه بـــودنـــد روزی بـــهــــم
: سـخـن رفــت هــر گــونــه از بــیــش و كــم
16 ) Conân bod ke budand ruzi beham :
soxan raft har gune az bišo kam
ز بــــیــــدادگــــر شــــاه وز لــــشــــگــــرش
: وز آن رســـمهــــای بــــد انــــدر خــــورش
17 ) Z bidâdgar šâh va az lašgaraš :
va az ân rasmhâye bad andar xoraš
یــكــی گــفــت مـــا را بـــه خـــوالـــیـــگـــری
: بـــــبـــــایـــــد بـــــر شــــــاه رفــــــت آوری
18 ) Yeki goft mâ râ be xâligari :
bebâyad bar šâh ? âvari
وز آن پــس یــكــی چـــارهیـــی ســـاخـــتـــن
: ز هـــر گـــونـــه انـــدیـــشـــه انـــداخـــتـــن
19 ) Va az ân pas yeki cârehyi sâxtan :
z har gune andiše andâxtan
مــگــر زیــن دوتــن را كــه ریــزنــد خـــون
: یـــــكــــــی را تــــــوان آوریــــــدن بــــــرون
20 ) Magar z in dotan râ ke rizand xun :
yeki râ tavân âvaridan borun
بــرفــتــنــد و خــوالــیــگــری ســاخــتــنـــد
: خــورشهــا و انــدازه بـــشـــنـــاخـــتـــنـــ د
21 ) Beraftando xâligari sâxtand :
xorešhâo andâzeh bešnâxtand
خـــورشخــــانــــه پــــادشــــاه جــــهــــان
: گـــرفــــت آن دو بــــیــــدار دل در نــــهــــان
22 ) Xorošxâneye pâdešâhe jahân :
gereft ân do bidârdel dar nahân
چــو آمــد بــه هــنــگــام خـــون ریـــخـــتـــن :
بـــه شـــیـــریـــن روان انـــدر آویـــخـــتـــن
23 ) Co âmad be hengâme xun rixtan : be širin ravân andar âvixtan
از آن روزبـــــانـــــان مــــــردم كــــــشــــــان
: گــرفــتـــنـــد دو مـــرد جـــوان را كـــشـــان
24 ) Az ân ruzbânân mardom košân :
gerftand do marde javân râ košân
زنــان پــیــش خــوالــیــگــران تـــاخـــتـــنـــد :
ز بـــالـــا بـــه روی انـــدر انـــداخـــتــــنــــد
25 ) Zanân piš xâligarân tâxtand :
z bâlâ be ruy andar andâxtand
پـــر از درد خـــوالـــیـــگـــران را جــــگــــر :
پـر از خـون دودیــده پــر از كــیــنــه ســر
26 ) Por az darde xâligarân râ jegar :
por az xun do dideh por az kine sar
هــمــی بــنــگــریــد ایـــن بـــدان آن بـــدیـــن :
ز كـــــردار بـــــیـــــداد شـــــاه زمــــــیــــــن
27 ) Hami bengarid in bedân ân bedin :
z kerdâr bidâd šâhe zamin
از آن دو یــــكــــی را بــــپــــرداخــــتــــنـ ـــد :
جــزیــن چــاره ای نــیــز نــشــنــاخـــتـــنـــد
28 ) Az ân do yeki râ bepardâxtand :
joz in cârehyi niz našnâxtand
بــرون كـــرد مـــغـــز ســـر گـــوســـپـــنـــد
: بــیــامــیــخــت بـــا مـــغـــز آن ارجـــمـــنـــد
29 ) Borun kard maqze sare guspand
: biyâmixt bâ maqze ân arjmand
یــكــی را بــه جـــان داد زنـــهـــار و گـــفـــت
: نــگــر تــا بـــیـــاری ســـر انـــدر نـــهـــفـــت
30 ) Yeki râ be jân dâd zenhâro goft
: negar tâ biyâri sar andar nahoft
بــه جــای ســـرش ز آن ســـری بـــیبـــهـــا
: خـــورش ســــاخــــتــــنــــد از پــــی اژدهــــا
31 ) Be jâye saraš z ân sari bibahâ :
xoreš sâxtand az peye aždehâ
خواب دیدن ضحاك
چــو از روزگـــارش چـــهـــل ســـال مـــانـــد
: نـگـر تــا بــه ســربــرش یــزدان چــه رانــد
33 ) Co az ruzgâraš cehel sâl mând :
negar tâ be sarbaraš yazdân ce rând
در ایـــوان شــــاهــــی شــــبــــی دیــــر بــــاز :
بـــه خـــواب انــــدرون بــــود بــــا ارنــــواز
34 ) Dar ivâne šâhi šabi dir bâz :
be xâb andarun bud bâ Arnavâz
چــنــان دیــد كــز كـــاخ شـــاهـــنـــشـــهـــان :
ســه جــنــگـــی پـــدیـــد آمـــدی نـــاگـــهـــان
35 ) Conân did k az kâxe šâhanšahân :
se jangi padid âmadi nâgahân
دو مــهــتــر یــك كـــهـــتـــر انـــدر مـــیـــان :
بـــه بـــالـــای ســـرو و بـــه فــــر كــــیــــان
36 ) Do mehtar yek kohtar andar miyân :
be bâlây sarvo be fare kayân
كـــمـــر بـــســـتـــن و رفـــتـــن شـــاهــــوار :
بــه چــنــگ انــدرون گــرزه ی گـــاو ســـار
37 ) Kamar bastano raftan šâhvâr :
be cang andarun gorzehye gâv sâr
دمـان پــیــش ضــحــاك رفــتــی بــه جــنــگ :
نــهـــادی بـــه گـــردن بـــرش پـــالـــهـــنـــگ
38 ) Damân piše Zahâk rafti be jang :
nahâdi be gardan bareš pâlhang
هـــمـــی تـــاخـــتـــی تــــا دمــــاونــــد كــــوه :
كــــشــــان و دوان از پــــس انــــدر گــــروه
39 ) Hami tâxti tâ damâvand kuh :
kašâno davân az pase andar goruh
بـــپـــیـــچـــیـــد ضـــحـــاك بـــیـــداد گــــر :
بـــدریـــدش از هـــول گـــفـــتــــی جــــگــــر
40 ) Bepicid Zahâke bidâdgar :
bedaridaš az howl gofti jegar
یــكــی بــانــگ بــرزد بــه خـــواب انـــدرون :
كـه لــرزان شــد آن خــانــه ی ســد ســتــون
41 ) Yeki bâng barzad be xâb andarun :
ke larzân šod ân xânehye sad sotin
چـــنـــیـــن گـــفـــت ضـــحـــاك را ارنــــواز :
كــه شــاهــا چــه بــودت نــگــویــی بـــه راز
42 ) Conin goft Zahâk râ Arnavâz :
ke šâhâ ce budat naguyi be râz
كــه خــفــتــه بـــه آرام در خـــان خـــویـــش :
بـریـن سـان بـتـرســیــدی از جــان خــویــش
43 ) Ke xofte be ârâm dar xâne xiš :
barin sân betarsidi az jâne xiš
تــــوانــــیــــم كــــردن مــــگـــــر چـــــارهی :
كــه بــیچــارهی نـــیـــســـت پـــتـــیـــارهی
44 ) Tavânim kardan magar cârehyi :
ke bicârehyi nist patiyâreyi
ســپــهــبــد گــشــاد آن نــهـــان از نـــهـــفـــت :
هـمـه خـواب یــك یــك بــدیــشــان بــگــفــت
45 ) Sepahbod gošâd ân nahân az nahoft :
hame xâb yek yek bedišân begoft
چــنــیــن گـــفـــت بـــا نـــامـــور مـــاهـــروی :
كـــه بـــگــــذار ایــــن را ره چــــاره جــــوی
46 ) Conin goft bâ nâmvar mâhruy :
ke bogzâr in râ rah câreh juy
ز هــر كــشـــوری گـــرد كـــن مـــهـــتـــران :
از اخــتــرشــنـــاســـان و افـــســـونـــگـــران
47 ) Z har kešvari gard kon mehtarân :
az axtaršenâsâno afsungarân
ســخــن ســر بــه ســر مــوبــدان را بــگـــوی :
پـــژوهـــش كـــن و راســـتـــی بــــازجــــوی
48 ) Soxan sar be sar mowbedân râ beguy :
pažuheš kono râsti bâzjuy
ســپــهــبــد بــه هــر جــا كــه بــد مــوبـــدی :
ســــخــــن دان و بــــیــــدار دل بــــخـــــردی
49 ) Sepahbod be har jâ ke bod mowbedi :
soxandâno bidârdel bexradi
ز كــشــور بــه نــزدیــك خــویــش آوریـــد :
بـگـفـت آن جـگـر خـسـتـه خـوابــی كــه دیــد
50 ) Z kešvar be nazdik xiš âvarid :
begoft ân jegar xaste xâbi ke did
از آن نــــامــــداران بـــــســـــیـــــار هـــــوش :
یــكـــی بـــود بـــیـــنـــا دل و تـــیـــز کـــوش
51 ) Az ân nâmdârân besyâr huš :
yeki bud binâdelo tizkuš
بــدو گــفــت پــردخـــتـــه كـــن ســـر زبـــاد :
كــه جـــز مـــرگ را كـــس ز مـــادر نـــزاد
52 ) Bedo goft pardoxte kon sar z bâd :
ke joz marg râ kas z mâdar nazâd
جــهــانــدار پــیــش از تــو بــســـیـــار بـــود :
كـــه تـــخــــت مــــهــــی را ســــزاوار بــــود
53 ) Jahândâr piš az to besyâr bud :
ke taxte mahi râ sezâvâr bud
فـــراوان غـــم و شــــادمــــانــــی شــــمــــرد :
بــرفــت و جـــهـــان دیـــگـــری را ســـپـــرد
54 ) Farâvân qamo šâdmâni šemord :
berafto jahâne digari râ sepord
اگـــر بـــاره ی آهــــنــــیــــنــــی بــــه پــــای
: ســپــهــرت بــســایــد نــمـــانـــی بـــه جـــای
55 ) Agar bârehye âhanini be pây :
sepehrat besâyad namâni be jây
كــســی را بــود زیــن ســپــس تـــخـــت تـــو :
بـــه خـــاك انـــد آرد ســـر و بـــخـــت تـــو
56 ) Kasi râ bovad z in sepas taxte to :
be xâk and ârad saro baxte to
كـــــجـــــا نـــــام او آفـــــریــــــدون بــــــود :
زمــیـــن را ســـپـــهـــری هـــمـــایـــون بـــود
57 ) Kojâ nâm u âfaridun bovad :
zamin râ sepehri homâyun bovad
هـــنـــوز آن ســـپـــهــــبــــد زمــــادر نــــزاد :
نـــیـــامـــد گـــه پــــرســــش و ســــرد بــــاد
58 ) Hanuz ân sepahbod z mâdar nazâd :
nayâmad gah porsešo sard bâd
چــــو او زایــــد از مـــــادر پـــــرهـــــنـــــر :
بــــه ســـــان درخـــــتـــــی شـــــود بـــــارور
59 ) Co u zâyad az mâdar porhonar :
be sâne deraxti šavad bârvar
بـه مـردی رسد بــر كــشــد ســر بــه مــاه :
كــمــر جــویــد و تــاج و تــخــت و كـــلـــاه
60 ) Be mardi resad bar kešad sar be mâh :
kamar juyado tâjo taxto kolâh
زنـــد بـــر ســـرت گــــرزه ی گــــاوســــار :
بـــگـــیـــردت زار و بــــبــــنــــددت خــــوار
61 ) Zanad bar sarat gorzehye gâvsâr :
begiradat zâro bebandat xâr
بـــدو گـــفـــت ضـــحـــاك نــــاپــــاك دیــــن
: چــرا بــنــددم از مــنــش چــیــســـت كـــیـــن
62 ) Bedo goft Zahâke nâpâkdin :
cerâ banddam az maneš cist kin
دلــــاور بــــدو گــــفــــت گــــر بــــخــــردی :
كـــســـی بـــیبـــهـــانــــه نــــســــازد بــــدی
63 ) Delâvar bedu goft gar bexradi :
kasi bibahâne nasâzad badi
بـــرآیـــد بـــدســــت تــــو هــــوش پــــدرش :
از آن درد گــردد پــر از كـــیـــنـــه ســـرش
64 ) Barâyad bedaste to huše pedaraš
: az ân dard gardad por az kine saraš
یـــكـــی گـــاو پـــرمـــایـــه خـــواهـــد بــــدن :
جـــهـــان جـــوی را دایـــه خـــواهــــد بــــدن
65 ) Yeki gâv pormâye xâhad badan :
jahânjuy râ dâye xâhad badan
تــبــه گـــردد آن هـــم بـــه دســـت تـــو بـــر :
بــدیــن كــیــن كــشــد گــرزه ی گــاو ســـر
66 ) Tabah gardad ân ham be dast to bar :
bedin kin košad gorzehye gâvsar
چـو بــشــنــیــد ضــحــاك بــگــشــاد گــوش :
ز تــخــت انــدر افــتــاد و زو رفــت هـــوش
67 ) Co bešnid Zahâk bogšâyad guš :
z taxt andar oftâdo z u raft huš
چـــــو آمـــــد دل نـــــامـــــور بـــــاز جـــــای :
بـــه تـــخــــت كــــیــــان انــــدر آورد پــــای
68 ) Co âmad dele nâmvar bâzjây :
be taxte kayân andar âvarad pây
نـــشـــان فـــریـــدون بـــه گــــرد جــــهــــان :
هــمـــی بـــازجـــســـت آشـــكـــار و نـــهـــان
69 ) Našân Fereydun be garde jahân :
hami bâzjost âšekâro nahân
ضحاك ساليان دراز به ظلم و بي داد پادشاهي كرد و گروه بسياري از مردم بي گناه را براي خوراك ماران به كشتن داد. كينه او در دلها نشست و خشم مردم بالا گرفت. يكشب كه ضحاك در كاخ شاهي خفته بود در خواب ديد كه ناگهان سه مرد جنگي پيدا شدند و بسوي او روي آوردند. از آن ميان آنكه كوچكتر بود و پهلواني دلاور بود بر وي تاخت و گرز گران خود را بر سر او كوفت.آنگاه دست و پاي او را با بند چرمي بست و كشان كشان بطرف كوه دماوند كشيد ، در حالي كه گروه بسياري از مردم در پي او روان بودند. ضحاك به خود پيچيد و آهسته از خواب بيدار شد و چنان فريادي برآورد كه ستونهاي كاخ به لرزه افتاد. ارنواز دختر جمشيد كه در كنار او بود حيرت كرد و سبب اين آشفتگي را جويا شد. چون دانست ضحاك چنين خوابي ديده است گفت بايد خردمندان و دانشوران را از هر گوشه اي بخواني و از آنها بخواهي تا خواب تو را تعبير كنند . ضحاك چنين كرد و خردمندان و خواب گزاران را ببارگاه خواست و خواب خود را باز گفت. همه خاموش ماندند جز يك تن كه بي باك تر بود. وي گفت:
« شاها، تعبير خواب تو اين است كه روزگارت به آخر رسيده و ديگري بجاي تو بر تخت شاهي خواهد نشست. «فريدون» نامي در جستجو ي تاج و تخت شاهي بر ميايد و ترا با گرز گران از پاي در مياورد و در بند ميكشد.» از شنيدن اين سخنان ضحاك مدهوش شد. چون به خود آمد در فكر چاره افتاد. انديشيد كه دشمن او فريدون است. پس دستور داد تا سراسر كشور را بجويند و فريدون را بيابند و به دست او بسپارند . ديگر خواب و آرام نداشت.
چـو ابــلــیــس پــیــوســتــه دیــد آن ســخــن :
یـــكـــی بـــنـــد بـــد را نـــو افـــگـــنـــد بـــن
121 ) Co Eblis peyvaste did ân soxan :
yeki bande bad râ now afgand bon
بـــدو گـــفـــت گـــر ســـوی مـــن تـــافـــتـــی :
ز گـــیـــتـــی هـــمـــه كــــام دل یــــافــــتــــی
122 ) Bedu goft gar suye man tâfti :
z giti hame kâme del yâfti
اگــر هــمــچــنــیــن نــیــز پــیــمــان كــنـــی :
نــپــیــچــی ز گــفــتــار و فــرمـــان كـــنـــی
123 ) Agar hamcenin niz peymân koni :
napici z goftâro farmân koni
جـهـان ســر بــه ســر پــادشــاهــی تــراســت :
دد و مـــردم و مـــرغ و مـــاهـــی تـــراســـت
124 ) Jahân sar be sar pâdešâhi torâst :
dado mardomo morqo mâhi torâst
چـو ایـن كــرده شــد ســاز دیــگــر گــرفــت
: یـكــی چــاره كــرد از شــگــفــتــی شــگــفــت
125 ) Co in karde šod sâze digar gereft :
yeki câre kard az šegofti šegoft
جـــوانـــی بـــرآراســـت از خـــویـــشــــتــــن
: ســـخـــن گــــوی و بــــیــــنــــادل و رای زن
126 ) Javâni barârâst az xištan :
soxan guyo binâdelo râyzan
هــمــیــدون بــه ضــحـــاك بـــنـــهـــاد روی
: نـبــودش بــه جــز آفــریــن گــفــت و گــوی
127 ) Hamidun be Zahâk benhâd ruy :
nabudaš be joz âfarin goftoguy
بـــدو گــــفــــت اگــــر شــــاه را در خــــورم
: یـــكـــی نـــامـــور پـــاك خــــوالــــیــــگــــرم
128 ) Bedu goft agar šâh râ darxoram :
yeki nâmvar pâke xâligarâm
چــو بــشــنــیــد ضــحــاك بـــنـــواخـــتـــش
: ز بــهــر خــورش جـــایـــگـــه ســـاخـــتـــش
129 ) Co bešnid Zahâk benvâxtaš :
z bahre xoreš jâygah sâxtaš
كـــلـــیـــد خــــورش خــــانــــه ی پــــادشــــا :
بـــــدو داد دســـــتـــــور فـــــرمـــــانــــــروا
130 ) Kelid xoreš xâneye pâdeša :
bedu dâd dastur farmânravâ
فــــراوان نــــبـــــود آن زمـــــان پـــــرورش :
كـه كـمـتــر بــد از خــوردنــی هــا خــورش
131 ) Farâvân nabud ân zamân parvaraš :
ke kamtar bod az xordanihâ xoreš
ز هــر گــوشـــت از مـــرغ و از چـــارپـــای
: خـورش گــر بــیــاورد یــك یــك بــه جــای
132 ) Z har gušt az morqo az cârpây :
xorešgar biyâvard yek yek be jây
بــه خــونــش بــپــرورد بــر ســـان شـــیـــر :
بـــدان تــــا كــــنــــد پــــادشــــا را دلــــیــــر
133 ) Be xunaš beparvard bar sâne šir :
bedân tâ konad pâdeša râ delir
سـخــن هــر چــه گــویــدش فــرمــان كــنــد :
بـــه فـــرمـــان او دل گــــروگــــان كــــنــــد
134 ) Soxan harce guyadaš farmân konad :
be farmâne u del gerogân konad
خــورش زرده ی خــایـــه دادش نـــخـــســـت :
بــدان داشــتـــش یـــك زمـــان تـــنـــدرســـت
135 ) Xoreš zardehye xâye dâdaš naxost :
bedân dâštaš yek zamân tandorost
بــخــورد و بــرو آفــریــن كـــرد ســـخـــت :
مــزه یــافــت خــوانــدش ورا نــیــك بــخــت
136 ) Bexorado baru âfarin kard saxt :
mazeh yâft xândanš varâ nikbaxt
چــنــیــن گــفــت ابــلــیــس نــیــرنــگ ســـاز :
كـــه شـــادان زی ای شــــاه گــــردن فــــراز
137 ) Conin goft Eblis neyrang sâz :
ke šâdân ziy ey šâhe gardanfarâz
كــه فــردات از آن گــونــه ســازم خـــورش
: كــزو بــاشـــدت ســـر بـــه ســـر پـــرورش
138 ) Ke fardât az ân gune sâzam xoreš :
ka az u bâšadat sar be sar parvareš
بــرفــت هــمــه شــب ســگـــالـــش گـــرفـــت :
كـه فــردا ز خــوردن چــه ســازد شــگــفــت
139 ) Beraft hame šab segâlaš gereft :
ke afardâ z xordan ce sâzad šegoft
خــورش هــا ز كــبــك و تــذرو ســـپـــیـــد :
بــــســــازیــــد و آمــــد دلــــی پــــرامــــیــــد
140 ) Xorešhâ z kabko tazaru sepid :
besâzido âmad deli por omid
شــه تــازیــان چــون بـــه نـــان دســـت بـــرد :
ســـر كـــم خـــرد مـــهــــر او را ســــپــــرد
141 ) šahe tâziyân con be nân dast bord
: sare kam xerad mehre u râ sepord
ســـیـــم روز خـــوان را بـــه مـــرغ و بـــره
: بــیــاراســتــش گـــونـــه گـــون یـــكـــســـره
142 ) Seym ruz xân râ be morqo bareh :
biyârastaš gune gun yeksareh
بــه روز چـــهـــارم چـــو بـــنـــهـــاد خـــوان :
خــورش ســاخـــت از پـــشـــت گـــاو جـــوان
143 ) Be ruz cahârom co benhâd xân
: xoreš sâxt az pošte gâve javân
بــــدو انــــدرون زعــــفــــران و گـــــلـــــاب
: هــان ســـال خـــورده مـــی و مـــشـــگ نـــاب
144 ) Bedo andarun za'farâno golâb :
hân sâl xorde meyo mešge nâb
چــو ضــحــاك دســت انــدر آورد و خــورد :
شــگــفــت آمـــدش ز آن هـــشـــیـــوار مـــرد
145 ) Co Zahâk dast andar âvarado xord :
šegoft âmadaš z ân hošivâr mard
بــدو گــفــت كــه بــنـــگـــر كـــه از آرزوی :
چـه خـواهـی بـگـو بــا مــن ای نــیــك خــوی
146 ) Bedo goft ke bengar ke az ârezuy :
ce xâhi bego bâ man ey nikxuy
خــورش گــر بــدو گـــفـــت كـــای پـــادشـــا
: هــمــیـــشـــه بـــزی شـــاد و فـــرمـــانـــروا
147 ) Xorešgar bedo goft kây pâdeša :
hamiše bezi šâdo farmânravâ
مــرا دل ســراســر پـــر از مـــهـــر تـــســـت :
هــمــه تــوشــه ی جــانــم از چــهــر تــســت
148 ) Marâ del sarâsar por az mehre tost :
hame tušeye jânam az cehr tost
یــكــی حــاجــتــســتــم بــه نـــزدیـــك شـــاه :
و گــرچــه مــرا نــیــســـت ایـــن پـــایـــگـــاه
149 ) Yeki hâjatastam be nazdik šâh :
va garce marâ nist in pâygâh
كــه فــرمـــان دهـــد تـــا ســـر كـــتـــف اوی :
بــبــوســم بــدو بــرنــهـــم چـــشـــم و روی
150 ) Ke farmân dahad tâ sar ketfe uy :
bebusam bedo barnaham cašmo ruy
چــو ضــحــاك بــشــنــیـــد گـــفـــتـــار اوی :
نــــهــــانـــــی نـــــدانـــــســـــت بـــــازار اوی
151 ) Co Zahâk bešnid goftâre uy :
nahâni nadânest bâzâre uy
بـــدو گــــفــــت دارم مــــن ایــــن كــــام تــــو :
بـــلـــنـــدی بــــگــــیــــرد ازیــــن نــــام تــــو
152 ) Bedo goft dâram man in kâme to :
bolandi begirad az in nâme to
بـــفـــرمـــود تـــا دیــــو چــــون جــــفــــت او :
هـــمـــی بــــوســــه داد از بــــر كــــفــــت او
153 ) Befarmud tâ div con jofte u :
hami buse dâd az bare ketfe u
بــبــوســیــد و شــد بــر زمــیــن نــاپـــدیـــد :
كــس انــدرجــهــان ایــن شــگــفــتــی نــدیـــد
154 ) Bebusido šod bar zamin nâpadid :
kas andarjahân in šegofti nadid
دو مــار ســیــه از دو كـــتـــفـــش بـــرســـت :
غـمـی گـشـت و از هـر سـوی چـاره جــســت
155 ) Do mâre siyah az do ketfaš berost :
qami gašto az har suy câre jost
ســرانــجــام بــبـــریـــد هـــر دو ز كـــفـــت :
ســزد گــر بــمــانــی بــدیــن در شـــگـــفـــت
156 ) Saranjâm beborid har do z ketf :
sezad gar bemâni bedin dar šegoft
چـــو شـــاخ درخــــت آن دو مــــار ســــیــــاه :
بـــرآمـــد دگــــر بــــاره از كــــتــــف شــــاه
157 ) Co šâx deraxt ân do mâre siyâh :
barâmad degar bâreh az ketfe šâh
پـــزشـــگـــان فـــرزانـــه گــــرد آمــــدنــــد :
هــمــه یــك بــه یــك داســتـــان هـــا زدنـــد
158 ) Pezešgâne farzâne gard âmadand :
hameh yek be yek dâstanhâ zadand
ز هــر گــونــه نــیــرنــگ هــا ســاخــتــنـــد :
مـــر آن درد را چـــاره نـــشـــنـــاخـــتـــنـــ د
159 ) Z har gune neyranghâ sâxtand :
marr ân dard râ câre našnâxtand
بــه ســان پــزشــگــی پــس ابــلــیــس تــفـــت :
بــه فـــرزانـــگـــی نـــزد ضـــحـــاك رفـــت
160 ) Be sâne pezešgi pas Eblis taft :
be farzânegi nazde Zahâk raft
بــدو گــفـــت كـــایـــن بـــودنـــی كـــار بـــود :
بـــمـــان تـــا چـــه گـــردد نـــبــــایــــد درود
161 ) Bedu goft ke in budani kâr bud :
bemân tâ ce gardad nabâyad ?
خــورش ســاز و آرامــشــان ده بـــه خـــورد :
نــبــایــد جــز ایــن چـــاره ی نـــیـــز كـــرد
162 ) Xoreš sâzo ârâmešân deh be xord :
nabâyad joz in cârehyi niz kard
بــه جــز مــغــز مــردم مــده شـــان خـــورش :
مــگــر خــود بــمــیــرنـــد ازیـــن پـــرورش
163 ) Be joz maqze mardom madehšân xoreš :
magar xod bemirad az in parvaraš
نـگـر تـا كـه ابـلـیــس ازیــن گــفــت و گــوی :
چه كرد و چه خواست اندرین جست و جوی
164 ) Negar tâ ke Eblis az in goftoguy :
ce kardo ce xâst andarin jostojuy
خوالیگری = دیگ پزی . طباخی . آشپزی . طِباخَت . باورچی گری . آشپزی . خوراک پزی . خوردی پزی
افـــگـــنـــدن = انداختن . بر زمین زدن . (آنندراج ). افکندن . (ناظم الاطباء). بخاک افگندن ، خلعت افگندن ، سرافگندن ، از ترکیبهای مستعمل آن است . فگندن . اوگندن . افکندن
تـــافـــتـــن = گردانیدن و پیچیدن . (برهان ) (آنندراج ) (انجمن آرا). برگردانیدن و پیچیدن . (ناظم الاطباء). گردانیدن . (فرهنگ خطی کتابخانه مؤلف ). || کج شدن . برگشتن
ســاز = ساختگی کارها. (برهان ) (انجمن آرا) (فرهنگ خطی کتابخانه ٔ لغت نامه ). سامان . (غیاث ) (جهانگیری ). سامان و سرانجام . چنانکه گویند ساز و برگ و ساز و سرانجام . (آنندراج ). آمادگی . ساخت . ساختگی
نــیــرنــگ = سحر. افسون . نیرنج
ســگـــالـــش = فکر و اندیشه . (غیاث ). اندیشمندی . (شرفنامه ). فکر و اندیشه نمودن
تــذرو = مرغی سخت رنگین است . مرغ صحرایی شبیه به خروس باشد. (برهان ). مرغ معروف خوشرفتار که اکثر در پای سرو گردد، از این جهت عاشق سرو گویند. پرنده ای است آتشخوار و خوبرفتار که بکوهپایه بود و آنرا تورنگ و ترنگ و جورپور و کبک نیز گویند
فريب اهريمن:
چون ضحاك پادشاه شد، اهريمن خود را به صورت جواني خردمند و سخنگو آراست و نزد ضحاك رفت و گفت: « من مردي هنرمندم و هنرم ساختن خورشها و غذاهاي شاهانه است.» ضحاك ساختن غذا و آراستن سفره را به او واگذار كرد. اهريمن سفره بسيار رنگيني با خورشهاي گوناگون و گوارا از پرندگان و چهارپايان، آماده كرد. ضحاك خشنود شد. روز ديگرسفره رنگين تري فراهم كرد و همچنين هر روز غذاي بهتري مي ساخت. روز چهارم ضحاك شكم پرور چنان شاد شد كه رو به جوان كرد و گفت: « هر چه آرزو داري از من بخواه.» اهريمن كه جوياي اين فرصت بود گفت: « شاها، دل من از مهر تو لبريز است و جز شادي تو چيزي نمي خواهم. تنها يك آرزو دارم و آن اينكه اجازه دهي دو كتف تو را از راه بندگي ببوسم.» ضحاك اجازه داد. اهريمن لب بر دو كتف شاه گذاشت و ناگاه از روي زمين ناپديد شد.
روئيدن مار بر دوش ضحاك
بر جاي لبان اهريمن، بر دو كتف ضحاك دو مار سياه روئيد. مارها را از بن بريدند، اما به جاي آنها بي درنگ دو مار ديگر روئيد. ضحاك پريشان شد و در پي چاره افتاد. پزشكان هر چه كوشيدند سودمند نشد. وقتي همه پزشكان درماندند اهريمن خود را به صورت پزشكي ماهر درآورد و نزد ضحاك رفت و گفت: «بريدن ماران سودي ندارد. داروي اين درد مغز سر انسان است. براي آنكه ماران آرام باشند و گزندي نرسانند چاره آنست كه هر روز دو تن را بكشند و از مغز سر آنها براي ماران خورش بسازند. شايد از اين راه سرانجام، ماران بميرند.»
اهريمن كه با آدميان و آسودگي آنان دشمن بود، مي خواست از اين راه همه مردم را به كشتن دهد و نسل آدميان را براندازد.
افـــگـــنـــدن = انداختن . بر زمین زدن . (آنندراج ). افکندن . (ناظم الاطباء). بخاک افگندن ، خلعت افگندن ، سرافگندن ، از ترکیبهای مستعمل آن است . فگندن . اوگندن . افکندن
تـــافـــتـــن = گردانیدن و پیچیدن . (برهان ) (آنندراج ) (انجمن آرا). برگردانیدن و پیچیدن . (ناظم الاطباء). گردانیدن . (فرهنگ خطی کتابخانه مؤلف ). || کج شدن . برگشتن
ســاز = ساختگی کارها. (برهان ) (انجمن آرا) (فرهنگ خطی کتابخانه ٔ لغت نامه ). سامان . (غیاث ) (جهانگیری ). سامان و سرانجام . چنانکه گویند ساز و برگ و ساز و سرانجام . (آنندراج ). آمادگی . ساخت . ساختگی
نــیــرنــگ = سحر. افسون . نیرنج
ســگـــالـــش = فکر و اندیشه . (غیاث ). اندیشمندی . (شرفنامه ). فکر و اندیشه نمودن
تــذرو = مرغی سخت رنگین است . مرغ صحرایی شبیه به خروس باشد. (برهان ). مرغ معروف خوشرفتار که اکثر در پای سرو گردد، از این جهت عاشق سرو گویند. پرنده ای است آتشخوار و خوبرفتار که بکوهپایه بود و آنرا تورنگ و ترنگ و جورپور و کبک نیز گویند
فريب اهريمن:
چون ضحاك پادشاه شد، اهريمن خود را به صورت جواني خردمند و سخنگو آراست و نزد ضحاك رفت و گفت: « من مردي هنرمندم و هنرم ساختن خورشها و غذاهاي شاهانه است.» ضحاك ساختن غذا و آراستن سفره را به او واگذار كرد. اهريمن سفره بسيار رنگيني با خورشهاي گوناگون و گوارا از پرندگان و چهارپايان، آماده كرد. ضحاك خشنود شد. روز ديگرسفره رنگين تري فراهم كرد و همچنين هر روز غذاي بهتري مي ساخت. روز چهارم ضحاك شكم پرور چنان شاد شد كه رو به جوان كرد و گفت: « هر چه آرزو داري از من بخواه.» اهريمن كه جوياي اين فرصت بود گفت: « شاها، دل من از مهر تو لبريز است و جز شادي تو چيزي نمي خواهم. تنها يك آرزو دارم و آن اينكه اجازه دهي دو كتف تو را از راه بندگي ببوسم.» ضحاك اجازه داد. اهريمن لب بر دو كتف شاه گذاشت و ناگاه از روي زمين ناپديد شد.
روئيدن مار بر دوش ضحاك
بر جاي لبان اهريمن، بر دو كتف ضحاك دو مار سياه روئيد. مارها را از بن بريدند، اما به جاي آنها بي درنگ دو مار ديگر روئيد. ضحاك پريشان شد و در پي چاره افتاد. پزشكان هر چه كوشيدند سودمند نشد. وقتي همه پزشكان درماندند اهريمن خود را به صورت پزشكي ماهر درآورد و نزد ضحاك رفت و گفت: «بريدن ماران سودي ندارد. داروي اين درد مغز سر انسان است. براي آنكه ماران آرام باشند و گزندي نرسانند چاره آنست كه هر روز دو تن را بكشند و از مغز سر آنها براي ماران خورش بسازند. شايد از اين راه سرانجام، ماران بميرند.»
اهريمن كه با آدميان و آسودگي آنان دشمن بود، مي خواست از اين راه همه مردم را به كشتن دهد و نسل آدميان را براندازد.
-----------
تباه شدن روزگار جمشید
از آن پـــس بـــرآمــــد ز ایــــران خــــروش :
پـدیـد آمـد از هــر ســوی جــنــگ و جــوش
166 ) Az ân pas barâmad z Irân xoruš :
padid âmad az har suy jango juš
ســیــه گــشــت رخــشــنــده روز ســـپـــیـــد :
گــســســتــنــد پــیـــونـــد از جـــمـــشـــیـــد
167 ) Siyah gašt raxšandeh ruze sepid :
gosastand peyvand az Jamšid
بــــرو تــــیــــره شـــــد فـــــره ی ایـــــزدی :
بـــه كـــژی گـــرایـــیـــد و نـــابــــخــــردی
168 ) Baru tire šod farehye izadi :
be kaži garâyido nâbexradi
پـــدیـــد آمـــد از هـــر ســـوی خـــســــروی :
یـــكـــی نـــامـــجـــویـــی ز هـــر پـــهـــلـــوی
169 ) Padid âmad az har suy xosravi :
yeki nâmjuy z har pahlavi
ســـپـــه كـــرده و جـــنـــگ را ســـاخـــتــــه :
دل از مـــهـــر جـــمـــشـــیـــد پـــرداخـــتــــه
170 ) Sepah kardeho jang râ sâxteh :
del az mehre Jamšid pardâxte
یـــكـــایـــك ز ایــــران بــــرآمــــد ســــپــــاه :
ســـوی تـــازیـــان بـــرگــــرفــــتــــنـــ ـد راه
171 ) Yekâyek z Irân barâmad sepâh :
suye tâziyân bargereftand râh
شــنــودنــد كــان جــا یــكــی مــهـــتـــرســـت :
پــر از هـــول شـــاه اژدهـــا پـــیـــكـــرســـت
172 ) Šonudand kân jâ yeki mehtarast :
por az howle šâh aždahâ peykarast
ســــواران ایــــران هــــمــــه شـــــاه جـــــوی :
نــهــادنــد یـــك ســـر بـــه ضـــحـــاك روی
173 ) Savârâne Irân hame šâh juy :
nahâdand yek sar be Zahâk ruy
بــه شــاهــی بـــرو آفـــریـــن خـــوانـــدنـــد :
ورا شـــاه ایـــران زمـــیــــن خــــوانــــدنــــد
174 ) Be šâhi bar u âfarin xândand :
varâ šâhe Irânzamin xândand
كـــی اژدهـــافــــش بــــیــــامــــد چــــو بــــاد :
بــه ایــران زمــیــن تـــاج بـــر ســـر نـــهـــاد
175 ) Key aždahâfeš biyâmad co bâd :
be Irânzamin tâj bar sar nahâd
از ایــــران و از تــــازیــــان لــــشـــــگـــــری :
گــزیــن كــرد گــرد از هــمـــه كـــشـــوری
176 ) Az Irâno az tâziyân lašgari :
gozin kard gard az hameh kešvari
ســوی تــخــت جــمــشــیـــد بـــنـــهـــاد روی :
چــو انــگــشــتــری مــرد گــیــتــی بــه روی
177 ) Suye taxte Jamšid benhâd ruy :
co angoštari marde giti be ruy
چــو جــمــشــیــد را بــخــت شــد كــنـــدرو :
بــه تـــنـــگ انـــدر آمـــد جـــهـــانـــدار نـــو
178 ) Co Jamšid râ baxt šod kondrow :
be tang andar âmad jahândâre now
بـــرفـــت و بــــدو داد تــــخــــت و كــــلــــاه :
بــزرگــی و دیــهــیـــم و گـــنـــج و ســـپـــاه
179 ) Berafto bedo dâd taxto kolâh :
bozorgio dihimo ganjo sepâh
چـو سـد سـالـش انــدر جــهــان كــس نــدیــد :
بــــرو نــــام شــــاهــــی و او نــــاپـــــدیـــــد
180 ) Co sad sâlaš andar jahân kas nadid :
baru nâme šâhio u nâpadid
ســـدم ســـال روزی بــــه دریــــای چــــیــــن :
پــــدیــــد آمــــد آن شــــاه نــــاپــــاك دیـــــن
181 ) Sadom sâl ruzi be daryâye Cin :
padid âmad ân šâh nâpâk din
نـــهـــان گـــشــــتــــه بــــود از بــــد اژدهــــا :
نـــیـــامـــد بــــه بــــرجــــام هــــم زو رهــــا
182 ) Nahân gašte bud az bad aždahâ :
nayâmad be ? ham z u rahâ
چــو ضــحــاكــش آورد نــاگــه بــه چــنــگ :
یــــكــــایــــك نــــدادش زمــــانــــی درنـــــگ
183 ) Co zahâkaš âvarad nâgah be cang :
yekâyek nadâdaš zamâni derang
بـــه ارش ســـراســـر بـــدو نــــیــــم كــــرد :
جـــهـــان را ازو پـــاك بـــی بــــیــــم كــــرد
184 ) Be arš sarâsar bedu nim kard :
jahân râ az u pâk bibim kard
شــد آن تــخــت شـــاهـــی و آن دســـتـــگـــاه :
زمـــانـــه ربـــودش چـــو بـــی جــــاده كــــاه
185 ) Šod ân taxte šâhio ân dastgâh :
zamâne robudaš co bijâdeh kâh
ازو بــیــش بــر تــخــت شــاهـــی كـــه بـــود :
بـــر آن رنـــج بـــردن چـــه آمــــدش ســــود
186 ) Az u biš bar taxte šâhi ke bud :
bar ân ranj bordan ce âmadaš sud
گــذشــتــه بـــرو ســـالـــیـــان هـــفـــتـــســـد :
پـــدیـــد آوریـــده هـــمـــه نــــیــــك و بــــد
187 ) Gozašte bar u sâliyân haftsad :
padid âvarideh hame niko bad
چـــه بـــایـــد هـــمــــه زنــــدگــــانــــی دراز :
چــو گــیــتــی نــخــواهــد گـــشـــادنـــت راز
188 ) Ce bâyad hame zendegâni derâz :
co giti naxâhad gošâdanat râz
هــمــی پـــرورانـــدت بـــا شـــهـــد و نـــوش :
جــز آواز نـــرمـــت نـــیـــایـــد بـــه گـــوش
189 ) Hami parvarânadat bâ šahado nuš :
joz âvâze narmat nayâyad be guš
یـكـایـك چـو گـویــی كــه گــســتــرد مــهــر :
نــخــواهــد نــمــودن بــه بــد نــیــز چــهـــر
190 ) Yekâyek co guyi ke gostarad mehr :
naxâhad nemudan be bad niz cehr
بــــدو شــــاد بــــاشــــی و نـــــازی بـــــدوی :
هـــمــــان راز دلــــرا گــــشــــایــــی بــــدوی
191 ) Bedo šâd bâšio nâzi beduy :
hamân râze delrâ gošâyi beduy
یــــكـــــی نـــــغـــــز بـــــازی بـــــرون آورد :
بــــه دلـــــت انـــــدرون درد و خـــــون آورد
192 ) Yeki naqz bâzi borun âvarad :
be delat andarun dardo xun âvarad
گرفتار شدن جمشيد
در همين روزگار بود كه جمشيد را غرور گرفت و فره ايزدي از او دور شد. ضحاك فرصت را غنيمت دانست و به ايران تاخت. بسياري از ايرانيان كه در جستجوي پادشاهي نو بودند به او روي آوردند و بي خبر از جور و ستمگري ضحاك او را بر خود پادشاه كردند. ضحاك سپاهي فراواني آماده كرد و بدستگيري جمشيد فرستاد . جمشيد تا صد سال خود را از ديده ها نهان مي داشت. اما سرانجام در كنار درياي چين بدام افتاد. ضحاك فرمان داد تا او را با اره به دو نيم كردند و خود تخت و تاج و گنج و كاخ او را صاحب شد . جمشيد سراسر هفتصد سال زيست و هرچند به فره وشكوه او پادشاهي نبود سرانجام به تيره بختي از جهان رفت. جمشيد دو دختر خوب رو داشت : يكي«شهر نواز» و ديگري «ارنواز» . اين دو نيز در دست ضحاك ستمگر اسير شدند و از ترس بفرمان او در آمدند . ضحاك هر دو را به كاخ خود برد و آنان را با دو تن به پرستاري ماران گماشت. گماشتگان ضحاك هر روز دو تن را به ستم ميگرفتند و به آشپزخانه مياوردند تا مغزشان را طعمه ماران كنند . اما شهرنواز و ارنواز و آن دو تن كه نيكدل بودند و تاب اين ستمگري را نداشتند هر روز يكي از آنان را آزاد مي كردند و روانه كوه و دشت مينمودند و به جاي مغز او از مغز سر گوسفند خورش مي ساختند.
در همين روزگار بود كه جمشيد را غرور گرفت و فره ايزدي از او دور شد. ضحاك فرصت را غنيمت دانست و به ايران تاخت. بسياري از ايرانيان كه در جستجوي پادشاهي نو بودند به او روي آوردند و بي خبر از جور و ستمگري ضحاك او را بر خود پادشاه كردند. ضحاك سپاهي فراواني آماده كرد و بدستگيري جمشيد فرستاد . جمشيد تا صد سال خود را از ديده ها نهان مي داشت. اما سرانجام در كنار درياي چين بدام افتاد. ضحاك فرمان داد تا او را با اره به دو نيم كردند و خود تخت و تاج و گنج و كاخ او را صاحب شد . جمشيد سراسر هفتصد سال زيست و هرچند به فره وشكوه او پادشاهي نبود سرانجام به تيره بختي از جهان رفت. جمشيد دو دختر خوب رو داشت : يكي«شهر نواز» و ديگري «ارنواز» . اين دو نيز در دست ضحاك ستمگر اسير شدند و از ترس بفرمان او در آمدند . ضحاك هر دو را به كاخ خود برد و آنان را با دو تن به پرستاري ماران گماشت. گماشتگان ضحاك هر روز دو تن را به ستم ميگرفتند و به آشپزخانه مياوردند تا مغزشان را طعمه ماران كنند . اما شهرنواز و ارنواز و آن دو تن كه نيكدل بودند و تاب اين ستمگري را نداشتند هر روز يكي از آنان را آزاد مي كردند و روانه كوه و دشت مينمودند و به جاي مغز او از مغز سر گوسفند خورش مي ساختند.
-------------------
18
پادشاهی ضحاك هزار سال بود
چـو ضـحــاك شــد بــر جــهــان شــهــریــار :
بــرو ســـالـــیـــان انـــجـــمـــن شـــد هـــزار
2 ) Co Zahâk šod bar jahân šahryâr :
bar u sâliyân anjoman šod hazâr
ســـراســـر زمـــانـــه بـــدو گـــشــــت بــــاز
: بـــــرآمــــــد بــــــریــــــن روزگــــــار دراز
3 ) Sarâsar zamâne bedu gašt bâz :
barâmad barin ruzgâr derâz
نـــهـــان گـــشـــت كـــردار فــــرزانــــگــــان :
پــــراگــــنــــده شــــد كــــام دیــــوانــــگــــان
4 ) Nahân gašt kerdâr farzânegân :
parâkandeh šod kâme divânegân
هــنــر خــوار شــد جــادویـــی ارجـــمـــنـــد :
نـــهــــان راســــتــــی آشــــكــــارا گــــزنــــد
5 ) Honar xâr šod jâduyi arjmand :
nahâne râsti âšekârâ gazand
شــــده بـــــر بـــــدی دســـــت دیـــــوان دراز :
بـه نـیـكــی نــرفــتــی ســخــن جــز بــه راز
6 ) šodeh bar badi daste divân derâz :
be niki narafti soxan joz be râz
دو پــاكــیـــزه از خـــانـــه جـــمـــشـــیـــد :
بـــرون آوریـــدنـــد لـــرزان چــــو بــــیــــد
7 ) Do pâkize az xânehye Jamšid :
borun âvaridand larzân co bid
كـه جــمــشــیــد را هــر دو دخــتــر بــدنــد :
ســـر بـــانـــوان را چـــو افـــســـر بــــدنــــد
8 ) Ke Jamšid râ har do doxtar bodand :
sare banovân râ co afsar bodand
ز پــوشــیــده رویـــان یـــكـــی شـــهـــرنـــاز
: دگـــــر پـــــاكدامـــــن بـــــنـــــام ارنـــــواز
9 ) Z pušide ruyân yeki šahrnâz :
degar pâkdâman benâm arnavâz
بــــه ایــــوان ضــــحــــاك بــــردنــــدشــــان : بـــر آن اژدهـــافــــش ســــپــــردنــــدشــــان
10 ) Be ivân Zahâk bordandešân
: bar ân aždahâfeš sepordandešân
چــونــان بــد كــه هــرشــب دو مــرد جــوان :
چـه كـهــتــر چــه از تــخــمــه پــهــلــوان
11 ) Conân bod ke har šab do marde javân :
ce kohtar ce az toxmeye pahlevân
خــورشـــگـــر بـــبـــردی بـــه ایـــوان شـــاه
: هــــمــــی ســــاخــــتــــی راه درمــــان شـــــاه
12 ) Xorošgar bebordi be ivâne šâh :
hami sâxti râhe darmân šâh
بــكـــشـــتـــی و مـــغـــزش بـــپـــرداخـــتـــی
: مــــران اژدهــــا را خــــورش ســــاخــــتــــی
13 ) Bekoštio maqzaš bepardâxti :
marân aždahâ râ xoreš sâxti
دو پــــاكــــیــــزه از گــــوهـــــر پـــــادشـــــا
: دو مــــرد گــــرانــــمــــایــــه و پـــــارســـــا
14 ) Do pâkize az gohare pâdeša
: do marde garânmâyeo pârsâ
یــــكـــــی نـــــام ارمـــــایـــــل پـــــاكدیـــــن
: دگـــر نـــام گـــرمـــایــــل پــــیــــش بــــیــــن
15 ) Yeki nâm Armâyel pâkdin :
degar nâm Garmâyel pišbin
چـــنـــان بـــد كـــه بـــودنـــد روزی بـــهــــم
: سـخـن رفــت هــر گــونــه از بــیــش و كــم
16 ) Conân bod ke budand ruzi beham :
soxan raft har gune az bišo kam
ز بــــیــــدادگــــر شــــاه وز لــــشــــگــــرش
: وز آن رســـمهــــای بــــد انــــدر خــــورش
17 ) Z bidâdgar šâh va az lašgaraš :
va az ân rasmhâye bad andar xoraš
یــكــی گــفــت مـــا را بـــه خـــوالـــیـــگـــری
: بـــــبـــــایـــــد بـــــر شــــــاه رفــــــت آوری
18 ) Yeki goft mâ râ be xâligari :
bebâyad bar šâh ? âvari
وز آن پــس یــكــی چـــارهیـــی ســـاخـــتـــن
: ز هـــر گـــونـــه انـــدیـــشـــه انـــداخـــتـــن
19 ) Va az ân pas yeki cârehyi sâxtan :
z har gune andiše andâxtan
مــگــر زیــن دوتــن را كــه ریــزنــد خـــون
: یـــــكــــــی را تــــــوان آوریــــــدن بــــــرون
20 ) Magar z in dotan râ ke rizand xun :
yeki râ tavân âvaridan borun
بــرفــتــنــد و خــوالــیــگــری ســاخــتــنـــد
: خــورشهــا و انــدازه بـــشـــنـــاخـــتـــنـــ د
21 ) Beraftando xâligari sâxtand :
xorešhâo andâzeh bešnâxtand
خـــورشخــــانــــه پــــادشــــاه جــــهــــان
: گـــرفــــت آن دو بــــیــــدار دل در نــــهــــان
22 ) Xorošxâneye pâdešâhe jahân :
gereft ân do bidârdel dar nahân
چــو آمــد بــه هــنــگــام خـــون ریـــخـــتـــن :
بـــه شـــیـــریـــن روان انـــدر آویـــخـــتـــن
23 ) Co âmad be hengâme xun rixtan : be širin ravân andar âvixtan
از آن روزبـــــانـــــان مــــــردم كــــــشــــــان
: گــرفــتـــنـــد دو مـــرد جـــوان را كـــشـــان
24 ) Az ân ruzbânân mardom košân :
gerftand do marde javân râ košân
زنــان پــیــش خــوالــیــگــران تـــاخـــتـــنـــد :
ز بـــالـــا بـــه روی انـــدر انـــداخـــتــــنــــد
25 ) Zanân piš xâligarân tâxtand :
z bâlâ be ruy andar andâxtand
پـــر از درد خـــوالـــیـــگـــران را جــــگــــر :
پـر از خـون دودیــده پــر از كــیــنــه ســر
26 ) Por az darde xâligarân râ jegar :
por az xun do dideh por az kine sar
هــمــی بــنــگــریــد ایـــن بـــدان آن بـــدیـــن :
ز كـــــردار بـــــیـــــداد شـــــاه زمــــــیــــــن
27 ) Hami bengarid in bedân ân bedin :
z kerdâr bidâd šâhe zamin
از آن دو یــــكــــی را بــــپــــرداخــــتــــنـ ـــد :
جــزیــن چــاره ای نــیــز نــشــنــاخـــتـــنـــد
28 ) Az ân do yeki râ bepardâxtand :
joz in cârehyi niz našnâxtand
بــرون كـــرد مـــغـــز ســـر گـــوســـپـــنـــد
: بــیــامــیــخــت بـــا مـــغـــز آن ارجـــمـــنـــد
29 ) Borun kard maqze sare guspand
: biyâmixt bâ maqze ân arjmand
یــكــی را بــه جـــان داد زنـــهـــار و گـــفـــت
: نــگــر تــا بـــیـــاری ســـر انـــدر نـــهـــفـــت
30 ) Yeki râ be jân dâd zenhâro goft
: negar tâ biyâri sar andar nahoft
بــه جــای ســـرش ز آن ســـری بـــیبـــهـــا
: خـــورش ســــاخــــتــــنــــد از پــــی اژدهــــا
31 ) Be jâye saraš z ân sari bibahâ :
xoreš sâxtand az peye aždehâ
فــــرزانــــگــــان
= حکیم . دانشمند. عاقل . (برهان ). بخرد. فرزان . فیلسوف . مقابل دیوانه .
در زبان پهلوی فرزانک , در هندی باستان پْرَ، پیشوند به معنی پیش + جان یا
جانتی, به معنی شناختن و فهمیدن . قیاس کنید با جان در زبان ارمنی به معنی
دانستن
افـــســـر = تاج و کلاه پادشاهان , این کلمه مرکب است ازاوستایی او (به - بر) پیشاوند + سر
دو بانوی پوشیده که خواهران جمشید بودند گویی افسر بانوان بودند .
لرزان آنها را از خانه جمشید بیرون آوردند یکی خوبرویی به نام شهرناز و دیگری ارنواز آنها را به پیش ضحاک بردند و به او سپردند.
جهان مانند موم در دست ضحاک تازی قرار گرفت
آنچنان بود که هر شب برای آرامش مارهای ضحاک تازی بدستور اهریمن دو تن از جوانان پاک سرشت آریایی را به کشتارگاه میبردند
هر روز دو مرد را میکشتند و مغز از سرشان خارج کرده و به مارهای پادشاه میدادند.
در این میان دو تن از بزرگان ایران یکی ارمایل پاکدین و دیگری کرمایل پیش بین چاره ای برای رهایی جوانان از چنگ اهریمن اندیشیدند و خود را به کاخ ضحاک تازی رسانده ودر نقش خوالیگرانی در خورشخانه ضحاک تازی مشغول شدند و هر روز یکی از جوانان ارجمند را نجات داده و به جای او مغز گوسفند را خارج کرده پس بدینسان هر ماه سی جوان نجات می یافتند و به سوی کوه دماوند میرفتند.
بدین سان هرماه سی جوان را آزاد میساختند و چندین بُــز و میش بدیشان دادند تا راه دشتها را پیش گیرند. به گزارش شاهنامه اکنون کـُـــردان از آن نژادند
افـــســـر = تاج و کلاه پادشاهان , این کلمه مرکب است ازاوستایی او (به - بر) پیشاوند + سر
دو بانوی پوشیده که خواهران جمشید بودند گویی افسر بانوان بودند .
لرزان آنها را از خانه جمشید بیرون آوردند یکی خوبرویی به نام شهرناز و دیگری ارنواز آنها را به پیش ضحاک بردند و به او سپردند.
جهان مانند موم در دست ضحاک تازی قرار گرفت
آنچنان بود که هر شب برای آرامش مارهای ضحاک تازی بدستور اهریمن دو تن از جوانان پاک سرشت آریایی را به کشتارگاه میبردند
هر روز دو مرد را میکشتند و مغز از سرشان خارج کرده و به مارهای پادشاه میدادند.
در این میان دو تن از بزرگان ایران یکی ارمایل پاکدین و دیگری کرمایل پیش بین چاره ای برای رهایی جوانان از چنگ اهریمن اندیشیدند و خود را به کاخ ضحاک تازی رسانده ودر نقش خوالیگرانی در خورشخانه ضحاک تازی مشغول شدند و هر روز یکی از جوانان ارجمند را نجات داده و به جای او مغز گوسفند را خارج کرده پس بدینسان هر ماه سی جوان نجات می یافتند و به سوی کوه دماوند میرفتند.
بدین سان هرماه سی جوان را آزاد میساختند و چندین بُــز و میش بدیشان دادند تا راه دشتها را پیش گیرند. به گزارش شاهنامه اکنون کـُـــردان از آن نژادند
---------
خواب دیدن ضحاك
چــو از روزگـــارش چـــهـــل ســـال مـــانـــد
: نـگـر تــا بــه ســربــرش یــزدان چــه رانــد
33 ) Co az ruzgâraš cehel sâl mând :
negar tâ be sarbaraš yazdân ce rând
در ایـــوان شــــاهــــی شــــبــــی دیــــر بــــاز :
بـــه خـــواب انــــدرون بــــود بــــا ارنــــواز
34 ) Dar ivâne šâhi šabi dir bâz :
be xâb andarun bud bâ Arnavâz
چــنــان دیــد كــز كـــاخ شـــاهـــنـــشـــهـــان :
ســه جــنــگـــی پـــدیـــد آمـــدی نـــاگـــهـــان
35 ) Conân did k az kâxe šâhanšahân :
se jangi padid âmadi nâgahân
دو مــهــتــر یــك كـــهـــتـــر انـــدر مـــیـــان :
بـــه بـــالـــای ســـرو و بـــه فــــر كــــیــــان
36 ) Do mehtar yek kohtar andar miyân :
be bâlây sarvo be fare kayân
كـــمـــر بـــســـتـــن و رفـــتـــن شـــاهــــوار :
بــه چــنــگ انــدرون گــرزه ی گـــاو ســـار
37 ) Kamar bastano raftan šâhvâr :
be cang andarun gorzehye gâv sâr
دمـان پــیــش ضــحــاك رفــتــی بــه جــنــگ :
نــهـــادی بـــه گـــردن بـــرش پـــالـــهـــنـــگ
38 ) Damân piše Zahâk rafti be jang :
nahâdi be gardan bareš pâlhang
هـــمـــی تـــاخـــتـــی تــــا دمــــاونــــد كــــوه :
كــــشــــان و دوان از پــــس انــــدر گــــروه
39 ) Hami tâxti tâ damâvand kuh :
kašâno davân az pase andar goruh
بـــپـــیـــچـــیـــد ضـــحـــاك بـــیـــداد گــــر :
بـــدریـــدش از هـــول گـــفـــتــــی جــــگــــر
40 ) Bepicid Zahâke bidâdgar :
bedaridaš az howl gofti jegar
یــكــی بــانــگ بــرزد بــه خـــواب انـــدرون :
كـه لــرزان شــد آن خــانــه ی ســد ســتــون
41 ) Yeki bâng barzad be xâb andarun :
ke larzân šod ân xânehye sad sotin
چـــنـــیـــن گـــفـــت ضـــحـــاك را ارنــــواز :
كــه شــاهــا چــه بــودت نــگــویــی بـــه راز
42 ) Conin goft Zahâk râ Arnavâz :
ke šâhâ ce budat naguyi be râz
كــه خــفــتــه بـــه آرام در خـــان خـــویـــش :
بـریـن سـان بـتـرســیــدی از جــان خــویــش
43 ) Ke xofte be ârâm dar xâne xiš :
barin sân betarsidi az jâne xiš
تــــوانــــیــــم كــــردن مــــگـــــر چـــــارهی :
كــه بــیچــارهی نـــیـــســـت پـــتـــیـــارهی
44 ) Tavânim kardan magar cârehyi :
ke bicârehyi nist patiyâreyi
ســپــهــبــد گــشــاد آن نــهـــان از نـــهـــفـــت :
هـمـه خـواب یــك یــك بــدیــشــان بــگــفــت
45 ) Sepahbod gošâd ân nahân az nahoft :
hame xâb yek yek bedišân begoft
چــنــیــن گـــفـــت بـــا نـــامـــور مـــاهـــروی :
كـــه بـــگــــذار ایــــن را ره چــــاره جــــوی
46 ) Conin goft bâ nâmvar mâhruy :
ke bogzâr in râ rah câreh juy
ز هــر كــشـــوری گـــرد كـــن مـــهـــتـــران :
از اخــتــرشــنـــاســـان و افـــســـونـــگـــران
47 ) Z har kešvari gard kon mehtarân :
az axtaršenâsâno afsungarân
ســخــن ســر بــه ســر مــوبــدان را بــگـــوی :
پـــژوهـــش كـــن و راســـتـــی بــــازجــــوی
48 ) Soxan sar be sar mowbedân râ beguy :
pažuheš kono râsti bâzjuy
ســپــهــبــد بــه هــر جــا كــه بــد مــوبـــدی :
ســــخــــن دان و بــــیــــدار دل بــــخـــــردی
49 ) Sepahbod be har jâ ke bod mowbedi :
soxandâno bidârdel bexradi
ز كــشــور بــه نــزدیــك خــویــش آوریـــد :
بـگـفـت آن جـگـر خـسـتـه خـوابــی كــه دیــد
50 ) Z kešvar be nazdik xiš âvarid :
begoft ân jegar xaste xâbi ke did
از آن نــــامــــداران بـــــســـــیـــــار هـــــوش :
یــكـــی بـــود بـــیـــنـــا دل و تـــیـــز کـــوش
51 ) Az ân nâmdârân besyâr huš :
yeki bud binâdelo tizkuš
بــدو گــفــت پــردخـــتـــه كـــن ســـر زبـــاد :
كــه جـــز مـــرگ را كـــس ز مـــادر نـــزاد
52 ) Bedo goft pardoxte kon sar z bâd :
ke joz marg râ kas z mâdar nazâd
جــهــانــدار پــیــش از تــو بــســـیـــار بـــود :
كـــه تـــخــــت مــــهــــی را ســــزاوار بــــود
53 ) Jahândâr piš az to besyâr bud :
ke taxte mahi râ sezâvâr bud
فـــراوان غـــم و شــــادمــــانــــی شــــمــــرد :
بــرفــت و جـــهـــان دیـــگـــری را ســـپـــرد
54 ) Farâvân qamo šâdmâni šemord :
berafto jahâne digari râ sepord
اگـــر بـــاره ی آهــــنــــیــــنــــی بــــه پــــای
: ســپــهــرت بــســایــد نــمـــانـــی بـــه جـــای
55 ) Agar bârehye âhanini be pây :
sepehrat besâyad namâni be jây
كــســی را بــود زیــن ســپــس تـــخـــت تـــو :
بـــه خـــاك انـــد آرد ســـر و بـــخـــت تـــو
56 ) Kasi râ bovad z in sepas taxte to :
be xâk and ârad saro baxte to
كـــــجـــــا نـــــام او آفـــــریــــــدون بــــــود :
زمــیـــن را ســـپـــهـــری هـــمـــایـــون بـــود
57 ) Kojâ nâm u âfaridun bovad :
zamin râ sepehri homâyun bovad
هـــنـــوز آن ســـپـــهــــبــــد زمــــادر نــــزاد :
نـــیـــامـــد گـــه پــــرســــش و ســــرد بــــاد
58 ) Hanuz ân sepahbod z mâdar nazâd :
nayâmad gah porsešo sard bâd
چــــو او زایــــد از مـــــادر پـــــرهـــــنـــــر :
بــــه ســـــان درخـــــتـــــی شـــــود بـــــارور
59 ) Co u zâyad az mâdar porhonar :
be sâne deraxti šavad bârvar
بـه مـردی رسد بــر كــشــد ســر بــه مــاه :
كــمــر جــویــد و تــاج و تــخــت و كـــلـــاه
60 ) Be mardi resad bar kešad sar be mâh :
kamar juyado tâjo taxto kolâh
زنـــد بـــر ســـرت گــــرزه ی گــــاوســــار :
بـــگـــیـــردت زار و بــــبــــنــــددت خــــوار
61 ) Zanad bar sarat gorzehye gâvsâr :
begiradat zâro bebandat xâr
بـــدو گـــفـــت ضـــحـــاك نــــاپــــاك دیــــن
: چــرا بــنــددم از مــنــش چــیــســـت كـــیـــن
62 ) Bedo goft Zahâke nâpâkdin :
cerâ banddam az maneš cist kin
دلــــاور بــــدو گــــفــــت گــــر بــــخــــردی :
كـــســـی بـــیبـــهـــانــــه نــــســــازد بــــدی
63 ) Delâvar bedu goft gar bexradi :
kasi bibahâne nasâzad badi
بـــرآیـــد بـــدســــت تــــو هــــوش پــــدرش :
از آن درد گــردد پــر از كـــیـــنـــه ســـرش
64 ) Barâyad bedaste to huše pedaraš
: az ân dard gardad por az kine saraš
یـــكـــی گـــاو پـــرمـــایـــه خـــواهـــد بــــدن :
جـــهـــان جـــوی را دایـــه خـــواهــــد بــــدن
65 ) Yeki gâv pormâye xâhad badan :
jahânjuy râ dâye xâhad badan
تــبــه گـــردد آن هـــم بـــه دســـت تـــو بـــر :
بــدیــن كــیــن كــشــد گــرزه ی گــاو ســـر
66 ) Tabah gardad ân ham be dast to bar :
bedin kin košad gorzehye gâvsar
چـو بــشــنــیــد ضــحــاك بــگــشــاد گــوش :
ز تــخــت انــدر افــتــاد و زو رفــت هـــوش
67 ) Co bešnid Zahâk bogšâyad guš :
z taxt andar oftâdo z u raft huš
چـــــو آمـــــد دل نـــــامـــــور بـــــاز جـــــای :
بـــه تـــخــــت كــــیــــان انــــدر آورد پــــای
68 ) Co âmad dele nâmvar bâzjây :
be taxte kayân andar âvarad pây
نـــشـــان فـــریـــدون بـــه گــــرد جــــهــــان :
هــمـــی بـــازجـــســـت آشـــكـــار و نـــهـــان
69 ) Našân Fereydun be garde jahân :
hami bâzjost âšekâro nahân
كــــیــــان = پادشاهان جبار بزرگ
ســـار = مانند و شبیه , سار (= سر، پسوند).
دمـان = صفت بیان حالت از دمیدن . دمنده . پیاپی نفس زنان چون کسی که دویده باشد. نفس زنان . دم زنان . دم زننده
پـــالـــهـــنـــگ = (از پالا، اسپ یا اسب جنیبت و آهنگ ، بمعنی کش ، کشنده ) رشته ای که بر گوشه ٔ لگام بسته بود
پـــتـــیـــاره = در پهلوی پتیارَک, بمعنی مخالفت و بغضاء و ستیز و خصوصاً مخلوقات اهریمنی که برای تباه کردن آفریدگان اهورمزدا پدید آمده اند و اصل اوستائی آن پئی تیارَ
هـــمـــایـــون = در اصل به معنی مبارک و فرخنده است . (انجمن آرا). خجسته . فرخنده . فرخ . فرخجسته . میمون
مــنــش = خوی و طبیعت ، چه منشی به معنی طبیعی است
ســـار = مانند و شبیه , سار (= سر، پسوند).
دمـان = صفت بیان حالت از دمیدن . دمنده . پیاپی نفس زنان چون کسی که دویده باشد. نفس زنان . دم زنان . دم زننده
پـــالـــهـــنـــگ = (از پالا، اسپ یا اسب جنیبت و آهنگ ، بمعنی کش ، کشنده ) رشته ای که بر گوشه ٔ لگام بسته بود
پـــتـــیـــاره = در پهلوی پتیارَک, بمعنی مخالفت و بغضاء و ستیز و خصوصاً مخلوقات اهریمنی که برای تباه کردن آفریدگان اهورمزدا پدید آمده اند و اصل اوستائی آن پئی تیارَ
هـــمـــایـــون = در اصل به معنی مبارک و فرخنده است . (انجمن آرا). خجسته . فرخنده . فرخ . فرخجسته . میمون
مــنــش = خوی و طبیعت ، چه منشی به معنی طبیعی است
ضحاك ساليان دراز به ظلم و بي داد پادشاهي كرد و گروه بسياري از مردم بي گناه را براي خوراك ماران به كشتن داد. كينه او در دلها نشست و خشم مردم بالا گرفت. يكشب كه ضحاك در كاخ شاهي خفته بود در خواب ديد كه ناگهان سه مرد جنگي پيدا شدند و بسوي او روي آوردند. از آن ميان آنكه كوچكتر بود و پهلواني دلاور بود بر وي تاخت و گرز گران خود را بر سر او كوفت.آنگاه دست و پاي او را با بند چرمي بست و كشان كشان بطرف كوه دماوند كشيد ، در حالي كه گروه بسياري از مردم در پي او روان بودند. ضحاك به خود پيچيد و آهسته از خواب بيدار شد و چنان فريادي برآورد كه ستونهاي كاخ به لرزه افتاد. ارنواز دختر جمشيد كه در كنار او بود حيرت كرد و سبب اين آشفتگي را جويا شد. چون دانست ضحاك چنين خوابي ديده است گفت بايد خردمندان و دانشوران را از هر گوشه اي بخواني و از آنها بخواهي تا خواب تو را تعبير كنند . ضحاك چنين كرد و خردمندان و خواب گزاران را ببارگاه خواست و خواب خود را باز گفت. همه خاموش ماندند جز يك تن كه بي باك تر بود. وي گفت:
« شاها، تعبير خواب تو اين است كه روزگارت به آخر رسيده و ديگري بجاي تو بر تخت شاهي خواهد نشست. «فريدون» نامي در جستجو ي تاج و تخت شاهي بر ميايد و ترا با گرز گران از پاي در مياورد و در بند ميكشد.» از شنيدن اين سخنان ضحاك مدهوش شد. چون به خود آمد در فكر چاره افتاد. انديشيد كه دشمن او فريدون است. پس دستور داد تا سراسر كشور را بجويند و فريدون را بيابند و به دست او بسپارند . ديگر خواب و آرام نداشت.
----
20
- زادن فریدون
- بـــــرآمــــــد بــــــریــــــن روزگــــــار دراز
- : كــشــیــد اژدهـــافـــش بـــتـــنـــگـــی فـــراز
- 71 ) Barâmad barin ruzgâre darâz :
- kašid aždahâfeš betangi farâz
- خـــجـــســـتـــه فـــریـــدون ز مـــادر بـــزاد :
- جـــهـــان را یـــكـــی دیـــگـــر آمـــد نـــهــــاد
- 72 ) Xojaste Fereydun z mâdar bezâd :
- jahân râ yeki digar âmad nahâd
- بــــبــــایــــد بــــر ســــان ســــرو ســــهـــــی :
- هــمــی تـــافـــت زو فـــر شـــاهـــنـــشـــهـــی
- 73 ) Bebâyad bar sân sarve sahi :
- hami tâft z u fare šâhanšahi
- بـه سـر بـر هـمـی گـشــت گــردان ســپــهــر :
- شـــده رام بــــا آفــــریــــدون بــــه مــــهــــر
- 74 ) Be sar bar hami gašt gardân sepehr :
- šodeh râm bâ âfaridun be mehr
- هــمــان گـــاوكـــش نـــام بـــرمـــایـــه بـــود :
- ز گـــاوان تنش بـــرتـــریـــن مــــایــــه بــــود
- 75 ) Hamân gâvkoš nâm barmâye bud :
- z gâvân tanaš bartarin mâye bud
- ز مــــادر جــــداشــــد چــــو طــــاوس نـــــر :
- بــه هــر مـــوی بـــر تـــازه رنـــگـــی دگـــر
- 76 ) Z mâdar jodâ šod co tâvuse nar :
- be har muy bar tâzeh rangi degar
- زمـیـن كـرده ضـحــاك پــر گــفــتوگــوی
- : بـه گـرد جـهـان هـم بـدیـن جــســت و جــوی
- 77 ) Zamin kardeh Zahâk por goftoguy :
- be garde jahân ham bedin jostojuy
- فـــریـــدون كـــه بـــودش پـــدر آبـــتـــیــــن :
- شــده تــنــگ بـــر آبـــتـــیـــن بـــر زمـــیـــن
- 78 ) Fereydun ke budaš pedar âbtin :
- šodeh tang bar âbtin bar zamin
- گـریـزان و از خـویـشـتــن گــشــتــه ســیــر :
- بـــرآویـــخـــت نـــاگـــاه بـــر كـــام شـــیـــر
- 79 ) Gorizâno az xištan gašte sir :
- barâvixt nâgâh bar kâme šir
- از آن روزبـــــانــــــان نــــــاپــــــاك مــــــرد :
- تـــنـــی چـــنـــد روزی بـــدو بــــاز خــــورد
- 80 ) Az ân ruzbânân nâpâk mard
- : tani cand ruzi bedu bâzxorad
- گــرفــتــنــد و بــردنــد بــســتــه چــو یــوز
- : بــــرو بــــرســــر آورد ضـــــحـــــاك روز
- 81 ) Gerftando bordand baste co yuz :
- bar u bar sar âvarad Zahâk ruz
- خـــردمـــنـــد مـــام فـــریـــدون چــــو دیــــد :
- كـه بــر جــفــت او بــر چــنــان بــد رســیــد
- 82 ) Xeradmand mâme Fereydun co did :
- ke bar jofte u bar conân bad resid
- فــرانــك بـــدش نـــام و فـــرخـــنـــده بـــود :
- بـــه مـــهـــر فـــریـــدون دل آگـــنـــده بـــود
- 83 ) Farânak bodaš nâmo farxondeh bud :
- be mehre Fereydun del âgandeh bud
- پــــر از داغ دل خــــســــتــــه ی روزگـــــار :
- هـــمـــی رفـــت پـــویـــان بـــدان مـــرغـــزار
- 84 ) Por az dâqe del xasteye ruzgâr :
- hami raft poyân bedân marqzâr
- كـــجـــا نـــامـــور گـــاو بـــرمـــایــــه بــــود :
- كـه نــابــســتــه بــر تــنــش پــیــرایــه بــود
- 85 ) Kojâ nâmvar gâv barmâye bud :
- ke nâbaste bar tanaš pirâye bud
- بـــه پـــیـــش نـــگـــهـــبـــان آن مـــرغــــزار :
- خــروشــیــد و بــاریــد خــون بــر كـــنـــار
- 86 ) Be piše negahbân ân marqzâr :
- xorušido bârid xun bar kenâr
- بــدو گــفــت كــایــن كــودك شــیــرخـــوار :
- ز مــــن روزگـــــاری بـــــه زنـــــهـــــار دار
- 87 ) Bedu goft ke in kudak širxâr :
- z man ruzgâri be zinhâr dâr
- پــــدر وارش از مـــــادر انـــــدر پـــــذیـــــر :
- وزیــن گــاو نــغــزش بــپــرور بــه شــیـــر
- 88 ) Pedarvâraš az mâdar andar pazir :
- vazin gâv naqzaš beparvar be šir
- وگـــر پـــاره خـــواهـــی روانـــم تـــراســـت :
- گـروگـان كــنــم جــان بــدان كــت هــواســت
- 89 ) Vagar pâreh xâhi râvânam torâst :
- gerogân konam jân bedân ? havâst
- پــرســتــنــده ی بـــیـــشـــه و گـــاو نـــغـــز :
- چــنــیـــن داد پـــاســـخ بـــدان پـــاك مـــغـــز
- 90 ) Parastandehye bišeo gâv naqz :
- conin dâd pâsox bedân pâkmaqz
- كــه چــون بــنــده در پــیــش فــرزنـــد تـــو :
- بـــبـــاشـــم پـــرســـتـــنـــده پـــنــــد تــــو
- 91 ) Ke con bandeh dar piše farzande to :
- bebâšam parastandehye pande to
- ســه ســالــش هــمــی داد ز آن گــاو شـــیـــر :
- هـــشـــیـــوار بـــیـــدار زنــــهــــار گــــیــــر
- 92 ) Se sâlaš hami dâd z ân gâv šir :
- hošivâr bidâr zenhâr gir
- نـشـد سـیـر ضـحـاك از آن جـسـت و جــوی :
- شـد از گـاو گـیــتــی پــر از گــفــت و گــوی
- 93 ) Našod sir Zahâk az ân jostojuy :
- šod az gâv giti por az goftoguy
- دوان مـــــادر آمـــــد ســـــوی مـــــرغـــــزار :
- چـــنـــیـــن گـــفـــت بـــا مـــرد زنـــهـــار دار
- 94 ) Davân mâdar âmad suye marqzâr :
- conin goft bâ mard zenhâr dâr
- كــــه انــــدیـــــشـــــه ی در دلـــــم ایـــــزدی :
- فـــــراز آمـــــدســـــت از ره بــــــخــــــردی
- 95 ) Ke andišeyi dar delam izadi :
- farâz âmadast az rah bexradi
- هـمـی كــرد بــایــد كــزیــن چــاره نــیــســت :
- كـه فـرزنـد و شـیـریـن روانــم یــكــیــســت
- 96 ) Hami kard bâyad kazin câreh nist :
- ke farzando širin râvânam yekist
- بــــبــــرم پــــی از خــــاك جــــادوســــتــــان :
- شـــوم تـــا ســـر مـــرز هــــنــــدوســــتــــان
- 97 ) Bebaram pey az xâke jâdustân :
- šavam tâ sare marze Hendustân
- شــــوم نــــاپــــدیــــد از مـــــیـــــان گـــــروه :
- بـــرم خــــوب رخ را بــــه الــــبــــرز كــــوه
- 98 ) šavam nâpadid az miyâne goruh :
- baram xubrox râ be Alborz kuh
- بـــیــــاورد فــــرزنــــد را چــــون نــــونــــد :
- چـــو مـــرغـــان بـــر آن تـــیـــغ بــــلــــنــــد
- 99 ) Biyâvard farzand râ con navand :
- co morqân bar ân tiqe boland
- یـــكـــی مـــرد دیـــنـــی بـــر آن كـــوه بــــود :
- كـــه از كـــار گـــیـــتـــی بـــی انـــدوه بــــود
- 100 ) Yeki mard dini bar ân kuh bud :
- ke az kâre giti bianduh bud
- فــرانـــك بـــدو گـــفـــت كـــای پـــاك دیـــن :
- مـــنـــم ســــوگــــواری ز ایــــران زمــــیــــن
- 101 ) Farânak bedu goft kây pâkdin :
- manam sowgvâri z Irânzamin
- بــدان كــایــن گــرانــمــایــه فـــرزنـــد مـــن :
- هـــمـــی بـــود خـــواهـــد ســـر انـــجـــمـــن
- 102 ) Bedân ke in garânmâye farzande man :
- hami bud xâhad sare anjoman
- تــــرا بــــود بــــایــــد نـــــگـــــهـــــبـــــا ن او :
- پـــــدروار لــــــرزنــــــده بــــــر جــــــان او
- 103 ) Torâ bud bâyad negahbâne u :
- pedarvâr larzandeh bar jâne u
- پـــذیـــرفـــت فـــرزنـــد او نــــیــــك مــــرد :
- نــــیــــاورد هــــرگــــز بــــدو بــــاد ســــرد
- 104 ) Paziroft farzande u nikmard :
- nayâvard hargez bedu bâde sard
- خــبــر شــد بــه ضـــحـــاك بـــد روزگـــار :
- از آن گــــاو پــــرمــــایــــه و مــــرغـــــزار
- 105 ) Xabar šod be Zahâk bade ruzgâr :
- az ân gâve pormâyeo marqzâr
- بـیــامــد از آن كــیــنــه چــون پــیــل مــســت :
- مــران گـــاو بـــرمـــایـــه را كـــرد پـــســـت
- 106 ) Biyâmad az ân kineh con pile mast :
- marâne gâv barmâye râ kard past
- هــمــه هـــر چـــه دیـــد انـــدرو چـــارپـــای :
- بــیــفــگــنــد و زیــشــان بــپــرداخــت جــای
- 107 ) Hame har ce did andar u cârpây :
- biyafgando z išân bepardâxt jây
- ســبــك ســوی خــان فــریــدون شــتـــافـــت :
- فــراوان پــژوهــیــد و كـــس را نـــیـــافـــت
- 108 ) Sabok suye xâne Fereydun šetâft :
- farâvân pažuhido kas râ nayâft
فراز = پهن شده و پخش گردیده . || سرکش ، اعم از مردم نافرمان و اسب سرکش
سهی = راست و درست را گویند عموماً و هر چیز راست رسته را خوانند خصوصاً. راست عموماً و سروی که بغایت راست باشد
برمایه = برمایون . پرمایون . نام گاوی که فریدون را شیر داد.
آبتین = نام پدر فریدون ، مصحف آتبین . و صاحب برهان معنی آن را نفس کامل و نیکوکار و صاحب گفتار و کردار نیک و اسعدالسعداء آورده است
روزبان = . (ص ) درگاه نشین . (صحاح الفرس ). درگاه نشین که نوبتی و دربان باشد. (از فرهنگ اسدی ). آن که هر روز بر درگاه پادشاهان نشیند و احکام سلطان را جاری کند. (آنندراج ). آنکه بر درگاه پادشاه نشیند.
مام = مادر را گویند
فرانک = نام مادر فریدون است . (برهان ). مادر فریدون فرخ بود که او را در بیشه ٔ مازندران پنهان کرده بود، چنانکه در تواریخ است
پویان = صفت فاعلی بیان حالت از پوییدن . پوینده . دونده
مرغزا ر= (اِ مرکب ) سبزه زار و زمینی که مرغ در آن بسیار رسته باشد. (برهان ). جایی را گویند که در آن سبزه بسیار رسته باشد
پیرایه = آرایش و زیور باشد از طرف نقصان همچون سرتراشیدن و اصلاح کردن و شاخهای زیادتی درخت را بریدن
کت= مخفف که ترا.
نــغــز= خوب . نیک . نیکو. چیزی نیکو و زیبا و بدیع و عجب از نیکوئی . هر چیز عجیب از نیکوئی
زنهار= امان و مهلت باشد. پناه و امان و مهلت امان . زینهار.
جادوستان = جایگاه جادوان . محلی که جادوان در آن جمع باشند. محل سکونت جادوان . مجازاً به هندوستان نیز گفته شود
نوند= اسب . اسب تیزرفتار. اسب تندرو. تکاور. باره .بارگی
-
از ايرانيان آزاده مردي بود بنام«ابتين» كه نژادش به شاهان قديم ايران و طهمورث ديو بند ميرسيد. زن وي «فرانك» نام
داشت. از اين دو فرزندي نيك چهره و خجسته زاده شد. او را فريدون نام نهادند. فريدون چون خورشيد تابنده بود و فره و شكوه جمشيدي داشت. ابتين برجان خود ترسان بود و از بيم ضحاك گريزان. سرانجام روزي گماشتگان ضحاك كه براي مارهاي كتف وي در پي طعمه مي گشتند به آبتين بر خوردند . او را به بند كشيدند و به جلاد سپردند.فرانك، مادر فريدون، بي شوهر ماند و وقتي دانست ضحاك در خواب ديده كه شكستش به دست فريدون است بيمناك شد. فريدون را كه كودكي خردسال بود برداشت و به چمن زاري برد كه چراگاه گاوي نامور به نام « بر مايه» بود. از نگهبان مرغزار بزاري درخواست كرد كه فريدون را چون فرزندي خود بپذيرد و بشير برمايه بپرورد تا از ستم ضحاك در امان باشد-----------21
پرسیدن فریدون نژاد خود را از مادر
چـو بـگـذشـت از آن بـر فـریـدون دو هـشـت :
ز الـــبـــرز كـــوه انـــدر آمـــد بــــه دشــــت
110 ) Co bogzašt az ân bar Fereydun do hašt :
z Alborz kuh andar âmad be dašt
بـــر مـــادر آمـــد پـــژوهـــیــــد و گــــفــــت :
كـــه بـــگـــشـــای بـــر مـــن راز نـــهـــفــــت
111 ) Bar mâdar âmad pažohido goft :
ke bogšây bar man râze nahoft
بـــگـــو مـــر مـــرا تــــا كــــه بــــودم پــــدر :
كــیــم مـــن ز تـــخـــم كـــدامـــیـــن گـــهـــر
112 ) Bego mar marâ tâ ke budam pedar :
kiyam man z toxme kodâmin gohar
چــه گــویــم كــیـــم بـــر ســـر انـــجـــمـــن :
یــــكــــی دانــــشــــی داســــتــــانـــــم بـــــزن
113 ) Ce goyam kiyam bar sare anjoman :
yeki dâneši dâstânam bezan
فــرانــك بــدو گــفـــت كـــای نـــامـــجـــوی :
بــگــویــم تــرا هــر چــه گــفــتــی بـــگـــوی
114 ) Farânak bedu goft kây nâmjuy :
beguyam torâ har ce gofti beguy
تــو بــشــنــاس كــز مـــرز :
یــــكــــی مــــرد بــــد نــــام او آبــــتـــــیـــــن
115 ) To bešnâs kaz marz :
yeki mard bod nâme u Âbtin
ز تـــخـــم كـــیـــان بـــود و بـــیــــدار بــــود :
خـــردمـــنــــد و گــــرد و بــــی آزار بــــود
116 ) Z toxme kiyân budo bidâr bud :
xeradmando gordo biâzâr bud
ز تــــهــــمــــورث گـــــرد بـــــودش نـــــژاد :
پـــدر بـــر پـــدر بـــر هـــمـــی داشـــت یـــاد
117 ) Z Tahmurse gord budaš nažâd :
pedar bar pedar bar hami dâšt yâd
پـــدر بـــد تــــرا و مــــرا نــــیــــك شــــوی :
نـــبـــد روز روشــــن مــــرا جــــز بــــدوی
118 ) Pedar bod torâo marâ nik šoy :
nabod ruze rošan marâ joz beduy
چــنــان بــد كــه ضــحــاك جــادوپـــرســـت :
از ایـــران بـــه جـــان تـــو یـــازیــــد دســــت
119 ) Conân bod ke Zahâke jâduparast :
az Irân be jâne to yâzid dast
ازو مــــن نــــهــــانــــت هــــمــــی داشــــتــــم :
چــه مـــایـــه بـــه بـــد روز بـــگـــذاشـــتـــم
120 ) Az u man nahânat hami dâštam :
ce mâye be bad ruz bogzâštam
پـــدرت آن گـــرانـــمـــایــــه مــــرد جــــوان :
فـــدا كــــرده پــــیــــش تــــو روشــــن روان
121 ) Pedart ân garânmâye marde javân :
fadâ karde piš to rošan ravân
ابـــر كـــتـــف ضـــحـــاك جــــادو دو مــــار :
بــــرســــت و بــــرآورد از ایــــران دمـــــار
122 ) Abar ketfe Zahâk jâdu do mâr :
barasto barâvard az Irân damâr
ســـر بـــابـــت از مـــغـــز پـــرداخـــتــــنــــد :
هــمـــان اژدهـــا را خـــورش ســـاخـــتـــنـــد
123 ) Sar bâbat az maqz pardâxtand :
hamân aždahâ râ xoreš sâxtand
ســرانــجــام رفــتــم ســـوی بـــیـــشـــه یـــی :
كـه كـس را نـه ز آن بـیـشـه انــدیــشــه یــی
124 ) Saranjâm raftam suye bišeyi :
ke kas râ na z ân biše andišeyi
یـــكـــی گـــاو دیـــدم چـــو خــــرم بــــهــــار :
ســراپــای نـــیـــرنـــگ و رنـــگ و نـــگـــار
125 ) Yeki gâv didam co xoram bahâr
: sarâpây neyrango rango negâr
نـــگــــهــــبــــان او پــــای كــــرده بــــكــــش :
نــشــســتــه بــه بــیــشــه درون شـــاه فـــش
126 ) Negahbâne u pây karde bekaš :
nešaste be biše darun šâh faš
بـــــــــدو دادمــــــــــت روزگــــــــــاری دراز :
هــمــی پــروریــدت بــه بــر بـــر بـــه نـــاز
127 ) Bedu dâdamat ruzgâri darâz :
hami parvaridat be ?? be nâz
ز پــــســــتــــان آن گــــاو طــــاوس رنـــــگ :
بــرافـــراخـــتـــی چـــون دلـــاور پـــلـــنـــگ
128 ) Z pestâne ân gâve tâvus rang :
barafrâxti con delâvar palang
ســـرانـــجـــام ز آن گــــاو آن مــــرغــــزار :
یــكــایــك خــبــر شــد ســوی شـــهـــریـــار
129 ) Saranjâm z ân gâve ân marqzâr :
yekâyek xabar šod suye šahryâr
ز بـــیـــشـــه بـــبــــردم تــــرا نــــاگــــهــــان :
گـــریـــزنـــده ز ایـــوان و از خـــان و مـــان
130 ) Z biše bebordam torâ nâgahân :
gorizandeh z ivâno az xâno mân
بــیــامــد بـــكـــشـــت آن گـــرانـــمـــایـــه را :
چـــنـــان بـــی زبـــان مـــهـــربــــان دایــــه را
131 ) Biyâmad bekošt ân gerânmâye râ :
conân bizabân mehrbân dâyeh râ
وز ایــوان مــا تــا بــه خـــورشـــیـــد خـــاك :
بـــرآورد و كـــرد آن بـــلـــنـــدی مـــغـــاك
132 ) V az ivâne mâ tâ be xoršid xâk :
barâvardo kard ân bolandi maqâk
فـریــدون چــو بــشــنــیــد بــگــشــاد گــوش :
ز گـــفـــتـــار مـــادر بـــرآمـــد بـــه جـــوش
133 ) Fereydun co bešnid bogšâd guš :
z goftâre mâdar barâmad be juš
دلـش گــشــت پــر درد و ســر پــر ز كــیــن :
بــه ابـــرو ز خـــشـــم انـــدر آورد چـــیـــن
134 ) Delaš gašt por dardo sar por z kin :
be abro z xašm andar âvard Cin
چــنــیــن داد پــاســخ بــه مــادر كــه شــیـــر :
نـــگـــردد مـــگـــر ز آزمــــایــــش دلــــیــــر
135 ) Conin dâd pâsox be mâdar ke šir :
nagrdad magar z âzmâyeš delir
كــنــون كـــردنـــی كـــرد جـــادو پـــرســـت :
مــرا بــرد بــایــد بــه شــمـــشـــیـــر دســـت
136 ) Konun kardani kard jâdu parast :
marâ barad bâyad be šamšir dast
بـــپـــویـــم بــــه فــــرمــــان یــــزدان پــــاك :
بـــــرآرم ز ایـــــوان ضـــــحـــــاك خــــــاك
137 ) Bepuyam be farmâne yazdâne pâk :
barâram z ivân Zahâk xâk
بــدو گــفــت مــادر كــه ایــن رای نــیـــســـت :
تـرا بـا جـهـان ســر بــه ســر پــای نــیــســت
138 ) Bedu goft mâdar ke in rây nist :
torâ bâ jahân sar be sar pây nist
جـــهـــانـــدار ضـــحـــاك بـــا تـــاج و گــــاه :
مـــیـــان بـــســـتـــه فـــرمـــان او را ســـپـــاه
139 ) Jahândâr Zahâk bâ tâjo gâh :
miyân baste farmâne u râ sepâh
چـو خــواهــد ز هــر كــشــوری ســدهــزار :
كـــمـــر بـــســـتـــه او را كـــنـــد كــــارزار
140 ) Co xâhad z har kešvari sad hazâr :
kamar baste u râ konad kârzâr
جــز ایــنــســت آیــیــن پــیــونـــد و كـــیـــن :
جــهــان را بــه چــشــم جـــوانـــی مـــبـــیـــن
141 ) Joz in ast âyine peyvando kin :
jahân râ be cašm javâni mabin
كـه هــر كــو نــبــیــنــد جــوانــی چــشــیــد :
بـه گـیــتــی جــز از خــویــشــتــن را نــدیــد
142 ) Ke har ku nabinad javâni cašid :
be giti joz az xištan râ nadid
گرد = [ گ ُ ] (ص ، اِ) در پهلوی گورت در لهجه ٔ کاشانی «گوردی و گورد» بلند، بلندی . (از حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). || مبارز و دلاور. بهادر و شجاع
نیرنگ = رنگ باشد که نگارگران زنند . (لغت فرس اسدی ). || نقشه تصویر که به زکال بر کاغذ طرح کنند. (غیاث اللغات ). آنچه مرتبه ٔ اول نقاشان با انگشت و زغال نقش و طرح کنند و بکشند. (برهان قاطع). نقش و هیولی هرچه باشد و نقاشان چون نقشی بکشند اول نیرنگ کنند و بعد از آن نقش کنند. (اوبهی ). طرح و نقشی که نقاشان و طراحان و معماران قبلاً رسم کنند. (فرهنگ خطی ). طرحی که نقاش با زغال و جز آن بار اول کشد. (فرهنگ فارسی معین ). || هیولای هرچیز را نیز گویند
شاه فش = شاه وش . شاه مانند. نظیر شاه در بلندی و مقام . همچون شاه . همانند شاه
بیشه = زمینی غیرمزروع که درختان و نی و دیگر رستنیها در آنجا تنگ درهم آمده و صورت حصاری بخود گرفته است
مغاک = گو باشد در زمین و لان نیز گویند. از «مَغ» + «اک » (پسوند)... .به معنی گودال است خواه در زمین و خواه در غیر زمین . منسوب است به مَغ که به معنی عمق است و کلمه ٔ «اک » برای نسبت است . گودال .گودی و گودال و شیار و جای پست و گود. جایی فروشده چون چاهی کوچک
پاسخ با نقل قول
نگهبان مرغزار پذيرفت و سه سال فريدون را نزد خود نگاه داشت و بشير گاو پرورد. اما ضحاك دست از جستجو برنداشت و سرانجام دانست كه فريدون را بر مايه در مرغزار مي پرورد. گماشتگان خود را بدستگيري فريدون فرستاد. فرانك آگاه شد و دوان دوان به مرغزار آمد و فريدون را برداشت و از بيم ضحاك رو بصحرا گذاشت و بجانب كوه البرز روان شد. در البرز كوه فرانك فريدون را به پارسائي كه در آنجا خانه داشت و از كار دنيا فارغ بود سپرد و گفت « اي نيكمرد، پدر اين كودك قرباني ماران ضحاك شد. اما فريدون روزي سرور و پيشواي مردمان خواهدشد و كين كشتگان را از ضحاك ستمگر باز خواهد گرفت. تو فريدون را چون پدر باش و او را چون فرزند خود بپرور.» مرد پارسا پذيرفت وبپرورش فريدون كمر بست.
سالي چند گذشت و فريدون بزرگ شد . جواني بلند بالا و زورمند و دلاورشد. اما نمي دانست فرزند كيست . چون شانزده ساله شد از كوه بدشت آمد و نزد مادر خود رفت و از او خواست تا بگويد پدرش كيست و از كدام نژاد است. آنگاه فرانك راز پنهان را آشكار كرد و گفت « اي فرند دلير، پدر تو آزاد مردي از ايرانيان بود . نژاد كياني داشت و نسبتش به پشت طهمورث ديوبند پادشاه نامدار ميرسيد. مردي خردمند و نيك سرشت و بي آزار بود. ضحاك ستمگر او را به دست جلادان سپرد تا از مغزش براي ماران غذا ساختند. من بي شوهر شدم و تو بي پدر ماندي . آنگاه ضحاك خوابي ديد و اختر شناسان و خواب گزاران تعبير كردند كه فريدون نامي از ايرانيان بجنگ وي بر خواهد خاست و او را به گرز گران خواهد كوفت. ضحاك در جستجوي تو افتاد . من از بيم تو را به نگهبان مرغزاري سپردم تا تورا پيش گاو گرانمايه اي كه داشت بپرورد. به ضحاك خبر بردند. ضحاك گاو بي زبان را كشت و خانه ما را ويران كرد. ناچار از خانه امان بريدم و تو را از ترس مار دوش ستمگر به البرز كوه پناه دادم.»
خشم فريدون
فريدون چون داستان را شنيد خونش به جوش آمد و دلش پر درد شد و آتش كين در درونش شعله زد. رو به مادر كرد و گفت: « مادر ، حال كه اين ضحاك ستمگر روز ما را تباه كرده و اين همه از ايرانيان را به خون كشيده من نيز روزگارش را تباه خواهم ساخت. دست بشمشير خواهم برد و كاخ وايوان او را با خاك يكسان خواهم كرد.»
فرانك گفت: « فرزند دلاورم، اين شرط دانايي نيست. تو نمي تواني با جهاني در افتي.ضحاك ستمگر زورمند است و سپاه فراوان دارد. هر زمان كه بخواهد از هر كشور صد هزار مرد جنگي آماده كارزار بخدمتش ميآيند. جواني مكن و روي از پند مادر مپيچ و تا راه و چاره كار را نيافته اي دست به مشير مبرو»
بيم ضحاك
از آنسوي ضحاك از انديشه فريدون پيوسته نگران و ترسان بود و گاه به گاه از وحشت نام فريدون را بر زبان مي راند. مي دانست كه فريدون زنده است و به خون او تشنه. روزي ضحاك فرمان داد تا بارگاه را آراستند. خود بر تخت عاج نشست و تاج فيروز ه بر سر گذاشت و دستور داد تا موبدان شهر را حاضر كردند. آنگاه روي به آنان كرد و گفت: « شما آگاهيد كه من دشمني بزرگ دارم كه گرچه جوان است اما دلير و نامجوست و در پي بر انداختن تاج و تخت من است. جانم ازانديشه اين دشمن هميشه در بيم است. بايد چاره اي جست: بايد گواهي نوشت كه من پادشاهي دادگر و بخشنده ام و جز راستي و نيكي نورزيده ام تا دشمن بد خواه بهانه كين جوئي نداشته باشد. بايد همه بزرگان و نامداران اين نامه را گواهي كنند.»
ضحاك ستمگر و تند خو بود. از ترس خشمش همه جرأت خود را باختند و بر دادگري ونيكي و بخشندگي ضحاك ستمگر گواهي نوشتند.--------22
داستان ضحاك با كاوه ی آهنگر
چــنــان بــد كــه ضــحـــاك را روز و شـــب :
بـــه نـــام فــــریــــدون گــــشــــادی دو لــــب
144 ) Conân bod ke Zahâk râ ruzo šab :
be nâme Fereydun gošâdi do lab
بـــر آن بـــرز بـــالـــا ز بـــیـــم نـــشـــیــــب :
شــده ز آفـــریـــدون دلـــش پـــر نـــهـــیـــب
145 ) Bar ân borzo bâlâ z bime našib :
šode z âfaridun delaš por nahib
چـنـان بــد كــه یــك روز بــر تــخــت عــاج :
نــهـــاده بـــه ســـر بـــر ز پـــیـــروزه تـــاج
146 ) Conân bad ke yek ruz bar taxte âj :
nahâde be sar bar z piruzeh tâj
ز هـر كـشــوری مــهــتــران را بــخــواســت :
كــه در پــادشــاهــی كــنــد پـــشـــت راســـت
147 ) Z har kešvari mehtarân râ bexâst :
ke dar pâdešâhi konad pošt râst
از آن پــس چــنــیــن گـــفـــت بـــا مـــوبـــدان :
كــه ای پــر هــنــر بـــا گـــهـــر بـــخـــردان
148 ) Az ân pas conin goft bâ mowbedân :
ke ey por honar bâ gohar bexradân
مــرا در نـــهـــانـــی یـــكـــی دشـــمـــنـــســـت :
كـه بـر بـخـردان ایـن ســخــن روشــن اســت
149 ) Marâ dar nahâni yeki došmanast :
ke bar bexradân in soxan rošan ast
بــه ســـال انـــدكـــی و بـــه دانـــش بـــزرگ :
گـــوی بـــد نـــژادی دلـــیـــر و ســــتــــرگ
150 ) Be sâl andakio be dâneš bozorg :
guy bod nežâdi daliro sotorg
اگـــرچـــه بـــه ســـال انـــدك ای راســـتـــان :
دریــــن كــــار مــــوبــــد زدش داســـــتـــــان
151 ) Agar ce be sâl andak ey râstân :
darin kâr mowbed zadaš dâstan
كـه دشــمــن اگــرچــه بــود خــوار و خــرد :
نـــبـــایـــدت او را بـــه پـــی بـــر ســــپــــرد
152 ) Ke došman agar ce bud xâro xord :
nabâyadat u râ be pey bar sepord
نـــدارم هـــمــــی دشــــمــــن خــــرد خــــوار :
بــــتــــرســــم هــــمــــی از بــــد روزگــــار
153 ) Nadâram hami došmane xord xâr :
betarsam hami az bade ruzgâr
هــمــی زیــن فـــزون بـــایـــدم لـــشـــگـــری :
هــــم از مــــردم و هــــم ز دیــــو و پـــــری
154 ) Hami zin fozun bâyadam lašgari :
ham az mardomo ham z divo pari
یــكــی لــشــگــری خــواهــم انــگــیــخـــتـــن :
ابــــا دیــــو مــــردم بــــرآمــــیـــــخـــــت ـــــن
155 ) Yeki lašgari xâham angixtan :
abâ dive mardom barâmixtan
بـــبـــایـــد بـــدیـــن بــــود هــــم داســــتــــان :
كــه مــن نــاشــكــیـــبـــم بـــدیـــن داســـتـــان
156 ) Bebâyad bedin bovad ham dâstan :
ke man nâšakibam bedin dâstan
یـــكــــی مــحــضــر اكــنــون بــبــایــد نــبــشــت :
كـه جـز تـخـم نـیـكــی ســپــهــبــد نــكــشــت
157 ) Yeki mahzar aknun bebâyad nabešt :
ke joz toxme niki sepahbod nakešt
نــگــویــد ســخـــن جـــز هـــمـــه راســـتـــی :
نـــخـــواهـــد بـــه داد انـــدرون كـــاســـتـــی
158 ) Naguyad soxan joz hame râsti :
naxâhad be dâd andarun kâsti
ز بـــیـــم ســـپـــهـــبـــد هـــمـــه راســـتــــان :
بــر آن كـــار گـــشـــتـــنـــد هـــم داســـتـــان
159 ) Z bime sepahbod hame râstân :
bar ân kâr gaštand ham dâstân
بـــر آن مـــحـــضـــر اژدهـــا نـــاگــــزیــــر :
گــواهــی نــبـــشـــتـــنـــد بـــرنـــا و پـــیـــر
160 ) Bar ân mahzar aždahâ nâgozir :
govâhi nabeštand bornâo pir
هـــم آنـــگـــه یـــكـــایـــك ز درگــــاه شــــاه :
بـــــرآمـــــد خـــــروشـــــیـــــدن دادخـــــواه
161 ) Ham ângah yekâyek z dargâhe šâh :
barâmad xorušidane dâdxâh
ســـتـــم دیـــده را پـــیـــش او خـــوانـــدنــــد :
بـــر نــــامــــدارانــــش بــــنــــشــــانــــدنــ ــد
162 ) Setam dideh râ piš u xândand :
bare nâmdârânaš benšândand
بــــدو گــــفــــت مــــهــــتــــر بــــه روی دژم :
كــه بــر گــوی تـــا از كـــه دیـــدی ســـتـــم
163 ) Bedu goft mehtar be ruye dožam :
ke barguy tâ az ke didi setam
خـــروشـــیـــد و دســـت بـــر ســـر ز شـــاه :
كـــه شـــاهـــا مــــنــــم كــــاوه ی دادخــــواه
164 ) Xorušido dast bar sar z šâh :
ke šâhâ manam Kâvehye dâdxâh
یـــكــــی بــــی زیــــان مــــرد آهــــنــــگــــرم :
ز شـــاه آتـــش آیـــد هــــمــــی بــــر ســــرم
165 ) Yeki biziyân marde âhangar :
z šâh âtaš âyad hami bar saram
تـــو شـــاهـــی و گـــر اژدهـــا پـــیـــكــــری :
بــــبــــایــــد بـــــدیـــــن داســـــتـــــان داوری
166 ) To šâhio gar aždahâ peykari :
bebâyad bedin dâstân dâvari
كـه گـر هـفـت كـشـور بـه شـاهــی تــراســت :
چـرا رنـج و سـخـتـی هــمــه بــهــر مــاســت
167 ) Ke gar haft kešvar be šâhi torâst :
cerâ ranjo saxti hame bahr mâst
شـــمـــاریـــت بـــا مـــن بـــبـــایـــد گـــرفـــت :
بــدان تــا جــهــان مــانـــد انـــدر شـــگـــفـــت
168 ) Šomâriyat bâ man bebâyad gereft :
bedân tâ jahân mând andar šegeft
مـــگـــر كـــز شـــمـــار تـــو آیـــد پــــدیــــد :
كـه نـوبـت ز گـیـتـی بــه مــن چــون رســیــد
169 ) Magar kaz šomâr to âyad padid :
ke nowbat z giti be man con rasid
كـــه مـــارانـــت را مـــغـــز فـــرزنــــد مــــن :
هـــمــــی داد بــــایــــد زهــــر انــــجــــمــــن
170 ) Ke mârânat râ maqze farzande man :
hami dâd bâyad zahre anjoman
ســپــهــبــد بــه گــفــتـــار او بـــنـــگـــریـــد :
شـگــفــت آمــدش كــان ســخــن هــا شــنــیــد
171 ) Sepahbod be goftâre u bengarid :
šegeft âmadaš kân soxanhâ šanid
بــــــدو بــــــاز دادنـــــــد فـــــــرزنـــــــد او :
بــه خــوبــی بــجـــســـتـــنـــد پـــیـــونـــد او
172 ) Bedu bâzdâdand farzande u :
be xubi bejostand peyvande u
بــــفــــرمــــود پــــس كــــاوه را پـــــادشـــــا :
كــه بــاشــد بــر آن مــحــضــر انـــدر گـــوا
173 ) Befarmud pas Kâveh râ pâdeša :
ke bâšad bar ân mahzar andar govâ
چـو بـرخــوانــد كــاوه هــمــه مــحــضــرش :
ســـبـــك ســـوی پـــیـــران آن كــــشــــورش
174 ) Co barxând Kâveh hame mahzaraš :
sabok suye pirân ân kašvaraš
خـــروشـــیـــد كــــای پــــای مــــردان دیــــو :
بــریـــده دل از تـــرس گـــیـــهـــان خـــدیـــو
175 ) Xorušid kây pâye mardân div :
borideh del az tarse gihân xadiv
هــــمــــه ســــوی دوزخ نــــهــــادیـــــد روی :
ســـپـــردیـــد دل هـــا بـــه گــــفــــتــــار اوی
176 ) Hameh suye duzax nahâdid ruy :
sepordid delhâ be goftâre uy
نــبــاشــم بــدیـــن مـــحـــضـــر انـــدر گـــوا :
نــه هـــرگـــز بـــرانـــدیـــشـــم از پـــادشـــا
177 ) Nabâšam bedin mahzar andar govâ :
na hargez barandišam az pâdeša
خــروشــیــد و بــرجــســت لــرزان ز جــای :
بــدریــد و بــســپــرد مــحــضـــر بـــه پـــای
178 ) Xorušido barjost larzân z jây :
bedarido bespord mahzar be pây
گـــرانـــمـــایـــه فـــرزنـــد او پـــیـــش اوی :
ز ایــوان بــرون شــد خــروشــان بــه كــوی
179 ) Gerânmâye farzande u piše uy :
z ivân borun šod xorušân be koy
برز = نوخاستگی . (برهان جوانی و ثبات . شکوه و عظمت . رفعت . قدر و شکوه و مرتبه . بزرگی . عظمت . شکوه و زیبائی شکل
بلندی قامت انسان و تنه درخت
نهیب= ترس . بیم .
نشیب= اوستا: نیخشوئپه ، پهلوی : نَ (َیَ) شپ ، نَ (َیَ) شپیتن (فرود شدن )، پهلوی : نیشپک (غروب [ آفتاب و ماه ])، پازند: نیشوه ، برای وهژه (بهیزک )، کردی : سرنشیو (برگشته ،[ سر به پائین ])، نیز کردی نشوو ، نشیو (نشیب یک تپه )، شیو (دره )، نشیو (پائین )، نشه ئو (دره ). پستی . فرود. ضد فراز. سرازیری شیب . گودی
پاسخ با نقل قول
ســــتــــرگ = هندی باستان «ستورا», (درشت ، ضخیم ، بزرگ )، پهلوی «ستورگ », کردی «اوستور», بلوچی «ایستور»
راســـتـــان = مقابل کژان
دژم = پژمان و اندوهگن و از غم فروپژمرده .
برنا=برنای . جوان برناک در پهلوی اَپورنای ، در اوستا اَپِرِنایو، به معنی نابرنا، چه «اَ» از ادوات نفی است و پرنایو مرکب از دو جزو است به معنی پر زمان و مدت ، بنابراین اپرنایو، یا نابرنا کسی است که هنوز عده ٔ سالی که برای سن بلوغش لازم است پر نشده باشد. پرنایو در اوستا به معنی کسی است که به سن بلوغ رسیده و زمان لازم پر شده باشد، همین کلمه ٔ اخیر است که در فارسی برنا شده و از آن مطلق جوان اراده کنند.
پاسخ با نقل قول
خدیو = پادشاه . شاه . ملک . سلطان . در لغت فرس آمده «خدیو» خداوند بود. و از این جهت گویند کشورخدیو و کیهان خدیو
گیهان=دنیا و روزگار و جهان
گوا = مخفف گواه باشد، به عربی شاهد گویند. گواه . بینه
دادخواهي كاوه
در همين هنگام خروش و فريادي دربارگاه برخاست و مردي پريشان و داد خواه دست بر سر زنان پيش آمد و بي پروا فرياد بر آورد كه « اي شاه ستمگر ، من كاوه ام ، كاوه آهنگرم. عدل و داد تو كو؟ بخشندگي و رعيت نوازيت كجاست؟ اگر تو ستمگر نيستي چرا فرزندان مرا به خون مي كشي؟ من هجده فرزند داشتم . همه را جز يك تن، گماشتگان تو به بند كشيدند و بجلاد سپردند. بد انديشي و ستمگري را اندازه ايست. بتو چه بدي كردم كه برجان فرزندانم نبخشيدي؟ من آهنگري تهيدست و بي آزارم ، چرا بايد از ستم تو چنين آتش بر سرم بريزد؟ چه عذري داري؟ چرا بايد هفده فرزند من قرباني ماران تو شوند؟ چرا دست از يگانه فرزندي كه براي من مانده است بر نميداري؟ چرا بايد اين تنها جگر گوشه من، عصاي پيري من، يگانه يادگار هفده فرزند من نيز فداي چون تو اژدهائي شود؟»
ضحاك از اين سخنان بي پروا به شگفت آمد و بيمش افزون شد. تدبيري انديشيد و چهره مهربان به خود گرفت و از كاوه دلجوئي كرد و فرمان داد تا آخرين فرزند او را از بند رها كردند و آوردند و به پدر سپردند. آنگاه ضحاك به كاوه گفت « اكنون كه بخشندگي ما را ديدي و دادگري ما را آزمودي تو نيز بايد اين نامه را كه سران و بزرگان در دادجوئي و نيك انديشي من نوشته اند گواهي كني.»
شوريدن كاوه
كاوه چون نامه را خواند خونش به جوش آمد. رو به بزرگان و پيراني كه نامه را گواهي كرده بودند نمود و فرياد بر آورد كه « اي مردان بد دل و بي همت، شما همه جرأت خود را از ترس اين ديو ستمگر باخته و گفتار او را پذيرفته ايد و دوزخ را به جان خود خريده ايد . من هرگز چنين دروغي را گواهي نخواهم كرد و ستمگر را دادگر نخواهم خواند.»
سپس آشفته به پا خاست و نامه را سر تا به بن دريد و به دور انداخت و خروشان و پرخاش كنان با آخرين فرزند خود از بارگاه بيرون رفت. پيشگير چرمي خود را برسر نيزه كرد و بر سر بازار رفت و خروش بر آورد كه « ايمردمان، ضحاك ماردوش ستمگري ناپاك است. باييد تا دست اين ديو پليد را از جان خود كوتاه كنيم و فريدون والانژاد را بسالاري برداريم و كين فرزندان وكشتگان خود را بخواهيم. تاكي بر ما ستم كنند و ما دم نزنيم؟»
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر